اِبْنِ تَیْمیّه، فخرالدین ابوعبدالله محمد بن خضر بن محمد (542 -622ق/1147- 1225م)، فقیه، مفسر، خطیب، ادیب و شاعر حنبلی. سال مرگ او را 621ق نیز نوشتهاند (یاقوت، 1/403). وی از عالمان بنام خاندان «ابن تیمیه حرّانی» و عموی پدر تقی الدین احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه (ه م)، عالم و فقیه مشهور حنبلی بود. پدرش نیز از عالمان و زاهدان روزگار خود به شمار میرفت (ابن رجب، 2/151). شهرت او و دیگر اعضای این خاندان به تیمیه به علت انتساب آنان به مادر یا جدهٔ وی بود که تیمیه نام داشت و در شهر خود به موعظه میپرداخت (ابن خلکان، 4/388؛ یاقوت، 1/453). محمد در حران (از شهرهای کهن بینالنهرین) متولد شد. قرائت قرآن و دیگر دانشهای مقدماتی را در کودکی نزد پدر و دیگر عالمان حران آموخت. پس از آن به بغداد سفر کرد و در آنجا از فقیهان و محدثان، دانشهای رایج روزگار را فراگرفت (ابن رجب، همانجا). استادان او در فقه و حدیث و ادب عبارتند از: احمد بن ابی الوفاء، حامد بن ابی الحجر، ناصح الاسلام ابن منی، احمد بن بکروس، ابومحمد بن خشاب، جعفر بن دامغانی، ابوالفتح محمد بن عبدالباقی بن سلمان، ابوالحسن سعدالله بن نصر بن دجاجی، ابوالفضل احمد بن صالح بن شافع، ابوبکر عبدالله بن محمد بن نقور، ابوالقاسم یحیی بن ثابت بن بندار، ابوالنجیب سهروردی، مبارک بن خضیر، علی بن عساکر بطایحی، ابوالحسین یوسفی و برادرش ابونصر، ابوالفتح بن شاتیل و شهدهٔ (ذهبی، 22/289؛ ابن دبیثی، 1/264؛ ابن رجب، 2/151-152). برخی از اینان در حران میزیستهاند و برخی در بغداد. ابن تیمیه در 604ق/1207م از راه بغداد به حج رفت و سپس به بغداد بازآمد و به وعظ پرداخت و پس از آن به شهر خویش بازگشت. او رئیس، امام و خطیب جامع حران بود و از سال 588 تا 610ق 5 دوره درس تفسیر قرآن را در جامع حران به پایان برد. وی در مدرسهٔ نوریه نیز تدریس میکرد و مدرسهٔ دیگری در حران ساخت. ابن تیمیه را به دانش و صلاح ستوده و از او کراماتی نقل کردهاند (ابن دبیثی، همانجا؛ ابن رجب، 2/152-153). گروهی از محدثان نزد او درس خوانده، از او حدیث شنیده و نقل کردهاند. بنامترین آنان عبارتند از: شهاب قوصی، امام مجدالدین بن تیمیه (برادرزادهٔ او)، جمال یحیی بن صیرفی، عبدالله بن ابی العزّ، ابوبکر بن الیاس رسعنّی، سیف بن محفوظ، ابوالمعالی ابرقوهی، رشید فارقی (ذهبی، 22/290). ابو محمد عبدالغنی خطیب حران (فرزند او)، ابن نقطه، ابن نجار، سبط ابن جوزی و ابن عبدالدائم (ابن رجب، 2/157). یاقوت حموی او را دیده و از او اجازهٔ حدیث یافته است (1/453). او در بغداد مدتی ملازم ابوالفرج بن جوزی بوده و بسیاری از تصنیفات او به ویژه کتاب زادالمسیر فی التفسیر را نزد او آموخته است (ابن رجب، 2/152). عمدهترین آثار ابن تیمیه عبارتند از: الموضح فی الفرائض (پرچ، )؛ I/131 التفسیر الکبیر در بیش از 30 مجلد (ابن عماد، 5/102)؛ تخلیص المطلب فی تلخیص المذهب؛ ترغیب القاصد فی تقریب المقاصد؛ بلغهٔ الساغب و بغیهٔ الراغب؛ شرح الهدایهٔ ابی الخطاب که آن را ناتمام گذاشت (ابن رجب، 2/153)؛ مختصر فی المذهب (صفدی، 3/37) و دیوان مشهور الخطب الجمعیهٔ (ابن رجب، همانجا). همو ابیاتی از اشعار او را نیز نقل کرده است (2/157- 158). بین ابن تیمیه و موفقالدین مکاتباتی صورت گرفته که برخی از آنها حکایت از اختلاف نظر فقهی و کلامی میان آن دو میکند (همو، 2/153-157). وی در حران درگذشت.