اِبْنِ مَتَّوَیْه، ابومحمد حسن بن احمد بن متویّه، متکلم معتزل نیمهٔ اول سدهٔ 5ق. از زندگانی او اطلاعی در دست نیست. همین اندازه میدانیم که شاگرد قاضی عبدالجبار همدانی (د 415ق) بوده و از طبقهٔ دوازدهم معتزلیان محسوب شده است (حاکم جُشَمی، 389؛ ابن مرتضی، 119). در منابع متأخر بیآنکه به مأخذی استناد کنند، وفات او را 468ق/1075م یا 469ق ذکر کردهاند (بدوی، 394؛ منجد، 4/42) که چندان قابل اعتماد نیست و هیچ قرینهای آن را تأیید نمیکند. آثار: از آثار ابن متویه این کتابها را میشناسیم: 1. التذکرهٔ فی احکام الجواهر و الاعراض یا التذکرهٔ فی لطیف الکلام (ابن مرتضی، همانجا). در سدهٔ 6ق دانشمندی ناشناس بر این کتاب شرحی نوشته است که نسخهای از آن در کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران موجود است (نشریهٔ کتابخانه مرکزی، 2/156). این کتاب در 1975م به کوشش ساسی نصرلطف و فیصل عون در قاهره به چاپ رسیده است؛ 2. المحیط یا المجموع المحیط بالتکلیف ، GAS) همانجا) یا المجموع من المحیط بالتکلیف (عبدالکریم عثمان، 552) که تدوین و تلخیص و تنقیح کتاب المحیط بالتکلیف قاضی عبدالجبار است. این کتاب در 1965م به کوشش هوبن1 در بیروت و در همان سال به کوشش عمر سید عزمی در قاهره به طبع رسیده است؛ 3. کتاب الکفایهٔ یا الکفایهٔ فی علم الکلام ، GAS) همانجا؛ نشریهٔ کتابخانهٔ مرکزی، همانجا). از این کتاب اثری در دست نیست، ولی ابن ابی الحدید عباراتی از آن در شرح نهج البلاغهٔ نقل کرده است (6/376- 377، 7/10، 13/315-316)؛ 4. المحیط فی اصول الدین (ابن مرتضی، همانجا)، که ظاهراً باید همان کتاب المحیط بالتکلیف قاضی عبدالجبار باشد (زرزور، 26، حاشیه)؛ 5. کتاب التحریر که در کتاب المعتمد فی اصول الدین محمود بن ملاحمی از آن نقل شده است 393) S, , 2 EI). از آراء کلامی ابن متویه اعتقاد او به عصمت علی(ع) است، بیآنکه عصمت را شرط امامت بداند. ابن ابی الحدید به نقل از کتاب الکفایهٔ در این باره مینویسد: به عقیدهٔ محمد بن متویه، علی(ع) معصوم است، ولی واجب العصمهٔ نیست و عصمت شرط امامت نیست. میان دو تعبیر «زید معصوم است» و «زید واجب العصمهٔ است» باید تفاوت گذاشت، زیرا مقصود از دومی این است که زیدامام است و چون از شرایط امام معصوم بودن است، بنابراین واجب است که زید معصوم باشد و فرق میان نظر شیعه و معتزله در همین نکته است (ابن ابی الحدید، 6/376-377).