اِبْنِ فَرَج، ابوعمر احمد بن محمد بن فرج جَیّانی (د صفر 366/ اکتبر 976)، شاعر و ادیب اواخر عصر امویان اندلس. وی اهل جَیّان بود (نک: ابن بشکوال، 1/11)، اما در قرطبه میزیست (قس: فروخ، 4/282). از جزئیات زندگی و تحصیلات او اطلاعی در دست نیست، تنها نمیدانیم که در میان شاعران و ادیبان حَکَم المُسْتَنْصِر خلیفهٔ اموی، مقامی خاص یافته بود (ابن خاقان، 79) و اثر مشهور خود کتاب الحدائق را به وی تقدیم کرده (حمیدی، 1/169؛ یاقوت، 3/237؛ ابن دحیه، 4) و در آن او را به فضل و ادب ستوده بود (ابن ابار، 1/205). او که به جمعآوری شعر شاعران اندلسی سخت علاقهمند بود (ابن سعید، 2/56) و ظاهراً قصد داشت برتری شاعران اندلسی را بر همتایان شرقیشان نشان دهد، دست به تألیف کتاب الحدائق زد (نک: فروخ، همانجا). کتاب مذکور که جُنگی از اشعار شاعران اندلسی و در معارضه با کتاب الزَهرهٔ ابن داوود اصفهانی نگاشته شده بود، شامل 200 باب (بدون تکرار نام باب) و هر باب نیز شامل 200 بیت بود و بدینسان، ابواب و ابیات کتاب او، دقیقاً دو برابر منقولات ابن داوود میگردید (حمیدی، همانجا؛ ضبی، 151-152؛ قس: فروخ، همانجا). این کتاب که به گفتهٔ ابن حزم در نیکویی و حسن انتخاب اشعار بیمانند بوده (نک: حمیدی، همانجا) و از منابع مهم ادبیات اندلس شمرده میشده (نک: عباس، 283)، امروزه از میان رفته و جز پارههایی پراکنده از آن در دست نیست. مقام عالی شاعر در بارگاه حَکَم البته مانع از زندانی شدن وی در پایان عمر نشد، چه او که ظاهراً مردی مغرور و معارضهجو بود (نک: ابن خاقان، 79؛ قس: عباس، همانجا)، به دلیلی نامعلوم حَکَم المستنصر را هجو گفت. حکم نیز در خشم شد و او را به زندان افکند (نک: حمیدی، 1/170؛ ابن خاقان، 80؛ ابن بشکوال، 1/11). در ایام حبس اشعاری بسیار سرود و رسایلی فراوان خطاب به حَکَم نوشت که گویند به دست او نمیرسیده است (نک: ابن بشکوال، همانجا). فعالیت علمی او نیز در این مدت ظاهراً ادامه داشته، چه به روایت ابن بشکوال (همانجا) طالبان علم در زندان به دیدار او میشتافتند و از محضرش بهره میبردند. این وضع تا پایان عمر وی ادامه داشت. تاریخ دقیق مرگ وی روشن نیست، اما از آنجا که مرگ او اندکی پس از مرگ حَکَم روی داده (نک: ابن بشکوال، همانجا؛ ابن ابار، 1/250)، میتوان حدس زد که در 366ق درگذشته است. از ابن فرج دیوان شعری در دست نیست، اما قطعات متعددی از روضیات و اشعار تغزلی و حکمتآمیز او را که لطافت و نجابت از خصوصیات آنهاست، نقل کردهاند.گذشته از کتاب الحدائق اثر دیگری نیز به ابن فرج نسبت داده شده که از آن با عنوان کتاب فی الْمُنْتَزین و القائمین بَالاندلس و أَخْبارِهِم، یاد کردهاند (نک: حمیدی، 1/169؛ یاقوت، همانجا؛ ضبی، 152). وی دو برادر شاعر به نامهای سعید و عبدالله داشته و حمیدی (1/354، 395) اشعاری از آنان را نقل کرده است.