اِبْنِ عَقیله، ابوعبدالله جمالالدین محمد بن احمد بن سعید حنفی مکی، ملقب به ظاهر (د 1150ق/1737م)، محدث، صوفی و مورخ. او در مکه زاده شد و در همانجا نشأت یافت. از عبدالله بن سالم بصری، شهابالدین احمد بن محمد نخلی، الیاس بن ابراهیم کورانی، ابن عبدالغنی و دیگران علم آموخت. محمد بن علی احمدی و عبدالله بن علی سقاف به او تلقین ذکر کردند و علی بن عبدالله عیدروس از هندوستان برای او اجازه نوشت و سرانجام خرقهٔ قادریه را از دست قاسم بن محمد بغدادی پوشید (مرادی، 4/30). او به شام و روم و عراق سفر کرد و عدهٔ زیادی از او دانش آموختند. در دمشق علاوه بر تشکیل حلقهٔ ذکر، مدتی نیز در مدرسهٔ جقمقیه تدریس نمود (همو، 4/31). از اجازه نامهای که از او در دست است، معلوم میشود که در 1143ق در دمشق بوده است (زرکلی، 6/13). در 1145ق به بغداد رفت و در آنجا، محمد سعید سویدی محضر او را درک کرد و از او حدیث شنید (کتانی، 2/40). سپس به مکه بازگشت (مرادی، همانجا). امرالله بن عبدالخالق مزجاجی از او روایت کرده است (کتانی، همانجا) و عبدالرحمان بن محمد رفاعی و پسرش احمد و مصطفی بن عبدالجلیل تلداوی از او اجازهٔ گرفتهاند (بخیت، 3/24، شم 120 و 123). ابن عقیله در مکه درگذشت. از آثار او المنطق الفحوانی و المشهد الروحانی فی المعاد الانسانی است که در 1328ق در مصر به چاپ رسیده است ؛ GAL,S,II/522) تیموریه، 4/134). از دیگر آثار او که به صورت خطی باقی مانده، موارد ذیل قابل ذکرند: 1. الاسرار المطویهٔ فی الاسماء السهروردیهٔ (ازهریه، 6/335)؛ 2. الجوهر المنظوم فی تفسیر القرآن العظیم بالمرفوع من کلام سید المرسیلین و المحکوم ( آمبروزیانا، شم 139 )؛ 3. عقد الجواهر فی سلاسل الاکابر (تیموریه، 2/23، 91؛ ششن، 2/223؛ هوتسما، شم 421 )؛ GAL,S,II/522; 4. فقه القلوب و معراج الغیوب ( براون، شم 901 )؛ 5. الفوائد الجلیلهٔ فی مسلسلات ابن عقیلهٔ، که در 1145ق نوشته شده است ( آلوارت، شم 1614 ؛ خدیویه، 7/591؛ تیموریه، 2/308؛ ازهریه، 1/364؛ ششن، 2/224؛ )؛ GAL,II/506 6. نسخهٔ الوجود فی الاخبار عن حال الموجود، در امر جهان از مبدأ تا معاد (خدیویه، 5/167؛ ، GAL همانجا؛ برای دیگر آثار خطی، نک: ازهریه، 6/400؛ بخیت، 3/24- 25؛ زرکلی، 6/13؛ سید، 1/34؛ ششن، 2/223؛ طلس، 289؛ ظاهریه، 87؛ و برای آثار مفقود نک: کتانی، 2/39؛ بغدادی، 2/323).