اِبْنِ عَبْدُالصَّمَد، ابوبَحر یوسف بن خلف بن احمد، شاعر عصر ملوک الطوایف اندلس در سدهٔ 5ق/11م. برخی کنیهٔ وی را ابوبکر نوشتهاند (ابن خاقان، 30؛ عمادالدین، 3/537). وی اهل جَیّان1 بود و از خاندانی ممتاز و اهل ادب برخاسته بود (نک: ابن بسام، 3(2)/809). او را از نوادگان سَمح بن مالک بن خولان (د 102ق) والی اندلس دانستهاند (همانجا؛ ابن سعید، 2/203). پدر وی در خزانهٔ خیران و رهیر و دیگر امیران المریه خدمت میکرد و در دورهٔ ابن صُمادح در 448ق درگذشت (ابن بسام، 3(21)/809 -810). بسیاری از فرزندان و نزدیکان وی نیز در آن شهر مناصب دولتی داشتند (همو، 3(2)/810). از جزئیات زندگی ابن عبدالصمد اطلاعی در دست نیست. تنها از اشارات ابن بسام (همانجا) چنین برمیآید که وی از تربیتی نیکو برخوردار بوده و در نظم و نثر دستی قوی داشته است. احتمالاً به همین سبب نیز توانست به بارگاه معتمد بن عباد در اشبیلیه راه یابد (نک: ابن خاقان، همانجا) و از شاعران خاص وی گردد (نک: ابن خلکان، 5/37؛ مقری، 4/259؛ قس: فروخ، 4/752). پس از خلع معتمد و زندانی شدنش در اَغماتِ مغرب به دست مرابطون، ابن عبدالصمد نیز به مغرب رفت و ظاهراً تا مرگ معتمد (488ق) در آنجا ماند (نک: ابن خاقان، ابن خلکان، همانجاها؛ عمادالدین، 3/537 - 538؛ صفدی، 3/188؛ قس: فروخ، 4/725-726). ویاحتمالاً دراین مدتکوششهایبیسرانجامی نیز برای جلب توجه حاکمان مرابطی مغرب کرده بود، چه خود در یکی از اشعارش، که البته تاریخ سرودن آن معلوم نیست، از سفرهای خود سخن به میان آورده و از بخل برخی از ممدوحان خویش شکایت کرده است (نک: مقری، 3/534؛ قس: فروخ، 4/725؛ پرس، .(71 تاریخ مرگ وی دانسته نیست، اما منابع متأخر مرگ او را در اواخر سدهٔ 5ق/11م دانستهاند (نک: فروخ، 4/726). عمدهٔ شهرت ابن عبدالصمد به سبب قصیدهٔ دالیّهای است که وی در رثای معتمد و چند روز پس از مرگ او در اغمات سروده است. شاعر در روز عیدی همراه با جماعتی بر مزار معتمد حاضر شده، خود را بر گور او افکند و آن را بوسه داد و پس از شیون فراوان مرثیهٔ خود را انشا کرد (نک: ابن خاقان، 30-31؛ عمادالدین، ابن خلکان، همانجاها؛ ابن خطیب، 165؛ قس: دوزی، ؛ III/175 گارثیا گومث، .(403-404 این مرثیه را که مشتمل بر 104 بیت است و بیانی ساده، شیوا و نافذ دارد، ابن خطیب به تمامی نقل کرده است (ص 165-170). قطعات متعدد دیگری از اشعار او را نیز منابع مختلف به ویژه ابن بسام (3(2)/811 - 818) نقل کردهاند.