مسجد جامع دزفول
مسجد جامع قديمى دزفول از لحاظ معمارى و دارا بودن شبستان و ستونهاى سنگى در عداد مساجد اوايل دورهٔ اسلام است، که سپس در قرن هفتم و دوازدهم هجرى قمرى وسعت و مرمت يافته است. در اين مسجد تاريخ سال ۱۱۵۷ هجرى قمرى در سردر آن خوانده مىشود که دليل بر مرمت بنا مىباشد.
اين مسجد که به شيوه و معمارى دورهٔ ساسانى و مانند جامع شوشتر ساخته شده، از لحاظ شبستانهاى قديمى و ستونهاى سنگى که آثار فرسودگى در آنها هويدا مىباشد قابل کمال توجه است.
ايوان شرقى از بناهاى دورهٔ صفوى است که به سال ۱۱۱۰ هجرى قمرى احداث گرديده، سردر مسجد و گلدستههاى آن متعلق به قرن دوازدهم هجرى قمرى مىباشد، اين بنا تقليدى از اصول معمارى کاخ ايوان کرخه است.
مسجد صعصعه
در کنار خيابان ششم بهمن سابق دزفول داخل کوچه ديهيم مسجدى واقع است که آن را مسجد صعصعه نامند و گويند که مدفن صعصعه است. عمارت کلاً نوسازى شده و اکنون هيچگونه اثر قديمى و تزئينى و هنرى ندارد.
مسجد مياندره
اين مسجد در خيابان پهلوى سابق واقع است و اگرچه قدمتى دارد، اما تجديد بنا و تعميرات، آن را صورت اصلى خارج ساخته است. گودى شبستان ضلع جنوبى و حياط مسجد قدمت بناى اصلى را مىسازند.
مسجد بازار کهنه
در ميان بازار کهنهٔ شهر دزفول مسجدى است که آن را مسجد سيدحسن و مسجد امام حسن مجتبى و مسجد بازار کهنه هم مىنامند، اگرچه بناى مسجد قديمى مىباشد، چون به کلى تعمير و تجديد بنا شده است هيچگونه اثر قديمى ندارد.
مسجد ملاعلىشاه
در نزديکى اتاق آقامير نزديک به خيابان سيروس مسجد ملاعلىشاه واقع است ايوان نمازخانه به طول ۶۰/۱۰ متر و عرض ۳۰/۵ متر مىباشد و از طرف شمال به اتاق رومى با طرح طاقهاى تکرارى به درون اتاق مستطيل شکلى وارد مىشويم که ايوان نمازخانه است:
سردر جبهه ورودى کاشىکارى شده که در تعميرات بعدى نظم کاشىها بههم خورده است. محراب مسجد داراى ۸۰/۱ متر ارتفاع و ۲۰/۱ متر عرض و دو طاقچهٔ محرابک در آن زينت گچبرى است. نوار حاشيه دو محراب مارپيچى و داخل محراب داراى نقش خاتمى و گچبرى طرح صفوى است. يک مستطيل بلند که جبههٔ خارجى محراب را مىپوشاند با طرح گل و سنبلهٔ گندم يا درخت سرو وجود دارد و شباهت زياد، با طرح گچبرى هلالى ورودى مقام على دزفول مقوم دارد.
مسجد جامع شوشتر
مسجد جمعه يا جامع شوشتر از ابنيه اوائل دورهٔ اسلام است. در اين بنا مناره و ستونهاى سنگى و کتيبههاى متعدد مشاهده مىشود، چند تاريخ در اين جامع باقىمانده است.
از مطالعه در طرح ساختمانى و سبک معمارى و تزئينات گچبرى و کتيبهٔ کوفى بالاى محراب و اطراف آن چنين معلوم مىشود، که بناى اين مسجد متعلق به قرن سوم هجرى قمرى است. برخى بانى آن را المعتزبالله خليفهٔ عباسى مىدانند، همچنين بر طبق کتيبه و الواح موجود در مسجد که داراى تاريخ ۴۴۵، ۶۸۳، ۹۳۳، ۱۱۷۵، ۱۲۱۳ هجرى قمرى است معلوم مىشود که مسجد عباسى شوشتر در قرون بعد بکرات تعمير و مرمت شده است.
ساختمان منارهٔ مسجد را به دوران چوپانيان و شيخ اويس بن شيخ حسن چوپانى (۸۲۲ قمري) نسبت مىدهند، شبستان اصلى مسجد در طرف جنوب واقع شده، در شبستان منبر چوبى نفيسى قرار دارد که طبق کتيبه نام منصور ابوالحارث و تاريخ صفر سال ۴۴۵ هجرى قمري، بر روى آن حک گرديده است.
مسجد در طرف شمال داراى دوازده رديف ستون، و در سمت جنوب هشت ستون دارد، که بلندى هر کدام از ستونها در حدود پنج متر است، از مشاهدهٔ قوس طاقها و ايوان رفيع و شبستان آن که به شيوهٔ معمارى دورهٔ ساسانى ساخته شده، قدمت بنا و تعلق آن به اوايل اسلام تا حدى روشن مىباشد، با اينکه جامع شوشتر به دفعات تعمير شده است، ولى آثار قدمت بنا، در مجموعهٔ ساختمانى آن آشکار است.
مسجد شاهصفى
بقاياى مسجدى کوچک ساده ولى نقش و نگار در شهر شوشتر در خيابانى که به ويرانههاى قلعه سلاسل منتهى مىشود، در سمت راست خيابان واقع گرديده که مسجد شاهصفى ناميده مىشود. ايوان نمازخانه که رو به شمال است داراى پنج طاق و يک طاق بزرگ وسطى مىباشد و پىها ۶۰/۲×۳۰/۲ متر است. اگر نام شاهصفى بر اين مسجد اسم بىمسمائى نباشد به احتمال بازماندهٔ مسجدى از دوران حکومت يا اقامت شاهصفى دروغين در شوشتر که خود را از خاندان صفوى مىدانست و ادعاء سلطنت داشت مىداند.
مسجد شيخ
در محلهٔ پل خراطان شوشتر که محلهٔ شيخ هم ناميده مىشود مسجدى با کاشىکارى جديد با دو مناره و محراب کاشىکارى با دو گلدستهٔ تزئينى وجود دارد. نقش کاشىها بديع و رنگها پخته و خوشمنظر است. قاعدهٔ ستونهاى گلدستهٔ سنگى با نقش سرلچکى است.
بناى اصلى مسجد و ايوان نمازخانه رو به شمال است و در ورودى نيز به سمت شمال باز مىشود بر پريشانى ورودى با کاشىکارى نوشته شده، مسجد جامع شيخ جعفر شوشتري.