درباره اصل و منشاء کولى يا لولى اطلاعات درستى نداريم، برخى آنها را عرب، پاره‌اى از اصل هندى و برخى حتى از ريشهٔ مصرى دانسته‌اند، در هر ناحيه ايران به آنها نام مخصوص مى‌دهند، مثلاً لولى در کرمان، کولى در فارس، قراچى در آذربايجان، غرشمال در خراسان و اصطلاحات غربتي، چنگانه و زنگارى هم به مناسبات ديگر درباره آنها چه در ايران و چه در ممالک مجاور به‌کار رفته است. زبان آنها را غربتى خورانند و در نواحى مختلف ايران مختصر تفاوتى مى‌کند. مشاغل ايشان بعضى صنايع و حرف‌دستى چون غربال‌بندى و آهنگرى و بالاخره دامپرورى است و به‌کارهائى مانند رقص، فالگيرى و طالع‌بينى هم اشتغال دارند. مى‌توان به قرابت ايشان با لوليان رامشگرى که بهرام گور به ايران آورد و در شاهنامه آمده است حکم نمود و اين طايفه جيپ سى ـ GIPSIS و بوهمين ـ BOHEMIENSها در اروپا و کروسوروها در جنوب هند از ريشه واحد هستند.
کولى‌ها اصلاً از هند به ايران و از اينجا به‌سوى غرب رفته‌اند. کلمه لولى يا لورى نخستين بار در افسانه‌هاى مربوط به زمان بهرام گور شاه (۴۲۰ ـ ۴۳۸ ميلادي) ساسانى آمده است. گويند شنگل شاه هند به درخواست بهرام گور ۴۰۰۰ خواننده و نوازنده هندى به ايران فرستاد. حمزه اصفهانى آنها را زط و فردوسى لوريان خوانده‌اند و کلمه لولى در اشعار شعراى فارسى زبان بسيار آمده است.
منشاء کولى‌ها مدت‌ها ناشناخته بود، امروز محقق است که اصل آنها از هند بوده است و در قرن نهم ميلادى در ايران بوده‌اند، و از آنجا به‌سوى غرب رفته‌اند. ذکر آنها در بلغارستان در قرن يازدهم آمده است. در قرن ۱۶ در همه اروپا پراکنده و عده‌اى از کولى‌ها در قرن ۱۹ به آمريکاى شمالى رفتند.
کولى‌ها معمولاً در چادر يا به‌صورت کاروانى زندگى مى‌کنند. لباس ملى ندارند و معمولاً پوشاک کشورى را که در آن به‌سر مى‌برند مى‌پوشند. شکل حکومت در ميان آنها بسيار ابتدائى است. هر قبيله رئيس يا ريش (معمولاً از مردان) انتخابى دارد. کولى‌ها در ضمن دوره‌گردى گاه با همسايگان غيرکولى خود مخلوط شده و حالت ماندگارى پيدا کرده‌اند، ولى پيوسته به حفظ هويت و آداب و عادات خود سخت پاى‌بند هستند. ساختمان نژادى آنان تا حد وسيعى بدون تغيير مانده است. کولى‌ها اسماء مذهب مردمى را دارند که در ميان آنان زندگى مى‌کنند. اما در حقيقت مذهبى خاص خود دارند. به خدا معتقد هستند و ستارگان و ماه نزد آنان بسيار اهميت دارند ولى آنها را نمى‌پرستند. شغل عمومى آنان نوازندگي، رويگري، مسگري، سبد و غرلبافى و امثال آنها است.
کولى‌ها از لحاظ موسيقى معروف بوده‌اند ولى در اين هنر خلاقيت ندارند بلکه موسيقى ممالکى را که در آنها زيسته‌اند با شخصيت خود مطابقت داده‌اند.
زبان کولى‌ها از زبان‌هاى هندى دسته هند و ايرانى و از ريشه هند و اروپائى است اما در هر کشور معمولاً با زبان محلى آميزش يافته و تغيير صورت داده است. صرف در زبان کولى‌هاى ايران از زبان فارسى گرفته شده و عده لغات فارسى در آن زبان بسيار زياد است و عنصر هندى در آن به مراتب کمياب‌تر از عنصر هندى در زبان رومنى اروپائى است.