ارومیه
شهر ارومیه مرکز شهرستان ارومیه و استان آذربایجان غربی، با وسعتی حدود ۸۰ کیلومتر مربع، در دشتی پهناور در کنار دریاچه ارومیه و بین ۳۷ درجه و ۲۳ دقیقه و ۱۵ ثانیه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۴ دقیقه و ۴۵ ثانیه طول شرقی نسبت به نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.
در خصوص وجه تسمیه این شهر عده‌ای اعتقاد دارند که چون ارومیه رودهای زیاد و آب فراوان وجود دارد و در زبان سریانی رمیه یا سیاه به معنی آب می‌باشد و اور به معنی شهر است به همین علت این محل ارومیه خوانده شده است.
ارومیه که در ناحیه مرزی ایران و ترکیه قرار گرفته مورد توجه کشورهای بزرگ قرار داشته و هیئت‌های گوناگون مذهبی آمریکائی، آلمانی، روسی و فرانسوی و سایر کشورها در این شهر مؤسساتی دایر کرده بودند که در پیشرفت فرهنگ و روشنی اندیشه مردم آن ناحیه سودمند بوده است.
تکاب
شهر تکاب مرکز شهرستان تکاب استان آذربایجان غربی با وسعتی حدود ۶ کیلومتر مربع، در گوشه جنوب شرقی آذربایجان غربی در دل کوهساران در ۳۶ درجه و ۲۴ دقیقه و ۱۵ ثانیه عرض شمالی و ۴۷ درجه و ۶ دقیقه و ۴۵ ثانیه طول شرقی نسبت به نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.
نام شهر تکاب و ناحیه تکاب از دیرباز تاکنون ستوریق یا شوریق، آنجرود، سارو قورغان، سرزمین انشار، یوخاری (محال بالا)، تیکان تپه، پیکان تپه و تکاب سرشناس بوده است.
این شهر تا سال ۱۳۱۶ هـ.ش تیکان تپه نام داشته است. در این سال آقای ابوالحسن هاشمی نماینده فرهنگ نامید انشار برای تغییر نام تکان‌تپه، واژگان پرسیاه و تک آب، را به فرهنگستان ایران پیشنهاد کرد و فرهنگستان با نام تکاب موافقت نمود و در ۱۹ مهر ۱۳۱۶ هـ.ش تیکان تپه به تکاب تبدیل شد.
خوی
شهر خوی، مرکز شهرستان خوی استان آذربایجان‌غربی با وسعتی حدود ۳۰ کیلومتر مربع، در شمال‌شرقی استان آذربایجان غربی، در سیر راه آسفاتور ارومیه - مرز بازرگان در ۳۸ درجه و ۳۲ دقیقه و ۳۰ ثانیه عرض شمالی و ۴۴ درجه و ۵۷ دقیقه طول شرقی نسبت به نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.
معنی واژه خوی و ریشه این نام، و این که از چه زمانی به این شهر خوی گفته‌اند روشن نیست از آنجا که شهر خوی در سرزمینی نسبتاً پست قرار گرفته است در اصطلاح محلی آن را خودی چو فوری می‌نامند.
کاربرد نام خوی در شعر فارسی از جمعه در شعرهای خاقانی شروانی، لاملی، گرگانی و دیگران، نشان می‌دهد که بیان آن در سده‌های گذشته هم به‌صورت امروزی بوده است.
شاعران با استفاده از این که این واژه (خوی) به معنی عرق نیز هست او در پهلوی hvai بیان می‌شده است مضمون‌هائی به صنعت ایهام پرداخته‌اند، و با نگارش نام شهرهای دیگر در کنار آن، صنعت ادبی مراعات نظیر را هم بدان افزوده‌اند.
سردشت
شهر سردشت، مرکز شهرستان سردشت استان آذربایجان غربی، با وسعتی حدود ۵ کیلومتر مربع، در جنوب‌غربی آذربایجان‌غربی، در نزدیکی مرز ایران و عراق، در ۳۶ درجه و ۹ دقیقه و ۳۰ عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۲۸ دقیقه و ۴۵ ثانیه طول شرقی نسبت به نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد. مردم کردستان شهر سردشت را زادگاه زرتشت، پیامبر ایرانی می‌دانند و بر این عقیده‌اند که سردشت تغییر یافته نام زرتشت است.
خاستگاه شهر سردشت پیش از اسلام در گوشه شمال‌غربی شهر کنونی در کنار چشمه آب بزرگی قرار داشته است و روزگاری به‌نام نیزه‌رو خوانده می‌شد.
واژه سردشت از دو بخش سر به معنی اول، ابتدا، آغاز، و دشت به معنی زمین پهناور، هوا و جلگه و سردشت به معنی ابتدا یا آغاز و شروع دشت و به بیان دیگر آغاز دشتی که تا رود ذاب ادامه می‌یابد.
سلماس
شهر سلماس، مرکز شهرستان سلماس استان آذربایجان غربی، با وسعتی حدود ۱۲ کیلومترمربع در شمال‌غربی دریاچه ارومیه، در مسیر راه‌های آسفالته ارومیه - خوی و ارومیه - تبریز در ۳۸ درجه و ۱۱ دقیقه و ۱۵ ثانیه عرض شمالی و ۴۴ درجه و ۴۶ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی نسبت به نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.
در دوران هخامنشی که ارمین (ارمنستان) یکی از ایالت‌های شاهنشاهی ایران را تشکیل می‌داد سلماس آخرین بخش از ایالت ارمنستان شمرده می‌شد و در زبان ارمنی زراوند نامیده می‌شد و این نام تا سال ۱۳۲۴ هـ.ش که ارامنه در این ناحیه سکونت داشته‌اند برجا می‌بود و در آثار تاریخی و جغرافیائی و مکالمه‌های ارمنیان به همین نام سرشناس بوده است.
پیرانشهر
شهر پیرانشهر، مرکز شهرستان پیرانشهر آذربایجان غربی، با وسعتی حدود ۶ کیلومتر مربع در جنوب غربی استان آذربایجان غربی در ۳۶ درجه و ۴۲ دقیقه و ۱۵ ثانیه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی نسبت به نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.
پیرانشهر در گذشته جلگه لاهیجان پیران نامیده می‌شده، ظاهراً بعدها عشایر چادرنشین در این دشت خانه ساخته و در آنها زندگی می‌کرده‌اند. در گویش کردی در خانه‌ها به معنی خانه خانه‌های پهلوی هم است. از این رو این عمل را خانه نامیده‌اند.
خانه که در ۱۳۲۹ هـ.ش تابع دهستان پیران شهرستان مهاباد بود، به‌دلیل قرار گرفتن در کنار مرز ایران و عراق، از جایگاه نظامی و استراتژیک ویژه‌ای برخوردار بوده است، در اوایل دوران پهلوی آبادی خانه از نظر شکامی تقویت شد و در آن پادگان، مرزبانی و گمرک ایجاد گردید و اندک اندک آباد و گسترش یافت و شکل شهر به خود گرفت.
در آبان ۱۳۲۸ هـ.ش دهستان‌های پیران، کهند لاهیجان و نامش به بخش خانه به مرکزیت شهر خانه تبدیل و تابع شهرستان نقده شد. از آنجا که مردم ایل پیران در این ناحیه به‌ویژه در شهر خانه سکونت داشتند، نام شهر به پیرانشهر یعنی، شهر عشایر پیران تغییر یافت.
ماکو
شهر ماکو، مرکز شهرستان ماکو استان آذربایجان‌غربی با وسعتی حدود ۷ کیلومتر مربع در شمال استان آذربایجان غربی، در مسیر راه تبریز - بازرگان و در ۳۹ درجه و ۱۸ دقیقه عرض شمالی و ۴۴ دقیقه و ۳۱ دقیقه طول شرقی نسبت به نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.
نام شهر ماکو از واژه ارمنی مگی یا مکی به معنی چراگاه و آغل زمستانی و اون گرفته شده که به مروز زمان به ماکو تبدیل شده است. شاید سبب اطلاق آن بر این شهر وجود چراگاه‌ها و مراتع بزرگ پیرامون آن است.
شهر پیشین ماکو در دامنه کوه بنا شده بوده و تا زمان شاه‌عباس دوم صفوی پابرجا و آباد بوده است.
ولی بعضی بر این باور هستند که ماکو در اصل میان کوه بوده، سپس در اثر کاربرد زیاد (هـ) آن افتاده و میانکو و اندک اندک ساده‌تر شده و ماکو خوانده‌اند.
می‌گویند چون دور شهر ماکو را کوه‌ها قرار گرفته‌اند در شب‌های مهتابی ماه دیده نمی‌شود، به آن ماه‌کوه گفته‌اند و اندک اندک ماه‌کو به ماکو سرشناس شده است.
مهاباد
شهر مهاباد مرکز شهرستان مهاباد استان آذربایجان غربی با وسعتی حدود ۱۵ کیلومتر مربع، در جنوب آذربایجان‌غربی، در ۳۶ درجه و ۴۶ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۴۳ دقیقه و ۱۵ ثانیه طول شرقی نسبت به نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.
شهر مهاباد در گذشته سابلاغ و ساوجبلاغ مکری نامیده می‌شد. سابلاغ از واژه ترکی سووغ بولاغ یعنی چشمه سرد است. در ۱۳۱۴ هـ.ق. به دستور رضاشاه به همان نام باستانی خود یعنی مهاباد که یادآور زندگی قوم ماد در این دیار است نامگذاری شد.
میاندوآب
شهر میاندوآب، مرکز شهرستان میاندوآب آذربایجان غربی، با وسعتی حدود ۱۰ کیلومترمربع، در جنوب شرقی آذربایجان غربی، با وسعتی حدود ۱۰ کیلومترمربع، در جنوب‌شرقی آذربایجان‌غربی و در ۳۶ درجه و ۵۷ دقیقه و ۴۵ ثانیه پهنای شمالی و ۴۶ درجه و ۵ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی نسبت به نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.
شهر میاندوآب چون میان سیمینه‌رود و زرینه‌رود قرار گرفته میاندوآب نامیده شده است. میاندوآب به‌دلیل قرار گرفتن در مسیر راه تبریز - مراغه - سنندج و ارومیه و پیوند دادن استان‌های آذربایجان‌غربی، شرقی و کردستان، از جایگاه ارتباطی، نظامی و استراتژیک ویژه‌ای برخوردار است. هلاکوخان مغول روستای حسین‌آباد را که در چند کیلومتری جنوب شهر میاندوآب قرار دارد به پایتختی تابستانی خود انتخاب کرد.
در گذر تاریخ مردمان گوناگونی، چون مادها، ماناها، اورارتوها، کردها، سلجوقیان، ترک‌ها و مغول‌ها در این ناحیه سکونت داشته‌اند.
نقده
شهر نقده، مرکز شهرستان نقده استان آذربایجان غربی، با وسعتی حدود ۱۰ کیلومتر مربع، در جنوب استان آذربایجان غربی، در ۳۶ درجه و ۵۷ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۲۲ دقیقه طول شرقی نسبت به نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.
نام این شهر در گذشته سلروز بوده است. واژه سلدوز یاسلی دوره یعنی سرزمین همواری که آب همه آن را فرا می‌گیرد و یا آب با نمک است زیرا به دریاچه شور ارومیه نزدیک است. سلدوز نام تیره‌ای از مغولان نیز بوده است. در دشت نقده روستائی به نام نقده وجود داشته که می‌تواند از دو ریشه باشد. نخست از واژه فارسی باستان نغده، و دیگری آبادی نقی که به تلفظ نقیده خواهد بود.
آثار باستانی زیادی در تپه و روستای حسنلو در چند کیلومتری شرق نقده پیدا شده است. گورهای سنگی، سفالی‌هائی مانند قوری، جام و ظرف با نقش‌های زیبا پیدا شده که این آثار از ۷۰۰ پس از میلاد است.
این ناحیه در گذر زمان، مورد استفاده و سکونت آشوری‌ها، کردها، ماناها، و ترکان بوده است. در زمان پادشاهی فتحعلی‌شاه قاجار این قره پاپاق از قفقاز به این سرزمین مهاجرت کرده و در آن به دامداری و کشاورزی پرداخته‌اند.