مدرسه دارالفنون

بناى دارالفنون در شمال شرقى ارگ سلطنتى تهران به دستور اميرکبير و براساس نقشه ميرزا رضا مهندس -از شاگردانى که در زمان عباس ميرزا نايب‌السلطنه براى تحصيل به انگليس اعزام شده بود، شکل گرفت و محمدتقى خان معمار باشى آن را ساخت و شاهزاده بهرام ميرزا به کار ساختمان آن نظارت کرد. بخش شرقى دارالفنون تا سال ۱۲۶۷ هـ.ق پايان يافت.


در چهار طرف اين بنا پنجاه اتاق و جلوى آنها ايوانى بزرگ قرار داشت. مدرسه به شيوه مدارس جديد اروپا اداره مى‌شد و داراى تالار اجتماعات، تئاتر، چايخانه، کتابخانه و سفره‌خانه نيز بود. مدرسه دارالفنون يکى از بناهاى ارزشمند و تاريخى و مهم است.


شمار محصلان دارالفنون که در آغاز ۳۰ نوجوان ۱۶ تا ۲۴ ساله تجاوز نمى‌کرد، به مرور ۱۰۵ تن رسيد. همين تعداد در سال ۱۳۰۷ هـ.ق به ۲۸۷تن افزايش يافت. مدرسه دارلفنون از بدو تأسيس تا ۱۳۰۹ هـ.ق به مدت چهل سال روى هم ۱۱۰۰ دانشجو پرورش داد. در همين مدت ۲۶ معلم اروپايى و ۱۶ معلم ايرانى عهده‌دار تدريس و تعليم دانشجويان بودند.

دانشگاه تهران

فکر تأسيس دانشگاه تهران از همان سال‌هاى انقراض سلسله قاجاريه وجود داشت. نقشه اصلى محوطه و کليات ساختمان‌هاى دانشکده‌ها زير نظر آندره گدار و همکاران وى مارکوف، ماکسيم سيرو و موزر تهيه شد. اين مجموعه شامل ساختمان‌هاى دانشکده پزشکي، دانشکده دارو سازى و دانشکده دندانپزشکى و دانشکده فنى بود. کليه طرح‌هاى مربوط به اين دانشکده در سال‌هاى ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۵ شمسى به اجرا درآمد.


دانشکده پزشکى در ۱۶ بهمن ۱۳۱۴ شمسى افتتاح شد. در توضيحات مربوط به طرح بنا آمده است: منظره خارجى عمارت چنانچه شايسته يک محل علمى باشد بى‌زينت و بى‌زيور است. در اين تعريف معيارها و مبانى طراحى ابنيه واقع در دانشگاه تهران به روشنى مشهود است. به اين مجموعه دو دانشکده ديگر در دوره رضاشاه اضافه شد که دانشکده حقوق و ادبيات بودند. طرح دانشکده توسط محسن فروغى تهيه شد. عمليات ساختمانى دانشکده حقوق در سال ۱۳۱۷ شروع و در سال ۱۳۱۹ خاتمه يافت. از ساختمان‌هاى ديگرى که در دوره رضاشاه احداث شد. باشگاه دانشگاه است که طرح آن توسط ماکسيم سيرو تهيه شده بود.

دبيرستان فيروزبهرام


تأثير معمارى سبک قاجار بر اين بنا، به خصوص در نماسازى آن، کاملاً مشهود است. بنا شامل سه نماى شمالي-جنوبى و شرقى است و سبک قرينه‌سازى در آن‌ها به چشم مى‌خورد. نماى آجرى بنا نيز کاملاً متقارن و پنجره‌ها و قوس‌هاى آن نماينگر سبک دوره قاجاريه است.

مدرسه فخريه

اميرکبير حاجى محمدحسين خان قاجار مروى (متوفى به سال ۱۲۳۴ هـ.ق) مدرسهٔ فخريه يا خان مروي را در سال ۱۲۳۲ بنا و املاک قابل توجهى را وقف آن نمود. در زمان ساخت مدرسه ظرفيت ۲۰۰ نفر پيش‌بينى شده بود. اين مدرسه اکنون در خيابان ناصرخسرو کوچهٔ مروى فعال است و گروهى از طلّاب دينى در آن به تحصيل مشغول هستند. اين مدرسه از نظر ساخت و اسلوب مانند مسجد-مدرسه‌هاى ديگر تهران طراحى شده است.

مدرسه محمديه

مدرسه محمديه در بازار بزرگ تهران، روبه‌روى در ورودى مسجد جامع تهران قرار دارد. اين مدرسه دو طبقه در زمينى به مساحت ۳۸۰ متر مربع احداث شده و شامل حياط مرکزى و تعدادى اتاق در گرد آن است. ايوان‌هاى مدرسه شامل دو ايوان است؛ ايوان شمالى مدْرَس مجموعه و ايوان غربى در گذشته به عنوان کتابخانه مورد استفاده بود. ورودى شامل دو لنگه در فلزى با يک سردر فلزى است که با شير و خورشيد و کاشى آبى رنگ تزيين شده است.


دبيرستان البرز

مجموعه فرهنگي-آموزشى دبيرستان البرز در ميان محوطهٔ بزرگى به وسعت ۲۹۴۰ متر مربع، در محدودهٔ شمال غربى خيابان انقلاب واقع است. ساختمان دبيرستان البرز و ساختمان جنبى آن که در گذشته آموزشگاه علوم بود، به فاصلهٔ ۵۰ متر از يکديگر در داخل اين محوطه جاى دارند. ساختمان علوم در سال ۱۲۹۷ و ساختمان مرکزى دبيرستان در سال ۱۳۰۳ شمسى شکل گرفت.


کل بنا داراى نماهاى متقارن است و علاوه بر تکرار ريتم پنجره‌ها، نماى شمالى و جنوبى ورودى اصلى ساختمان با ايوانى بلند در نما، حجمى ويژه يافته است. نماهاى شمالى و جنوبى نيز کاملاً يکسان هستند و با هفت دهانهٔ نورگير و ستون‌هاى آجرى‌نما و کاشى‌کارى‌هاى بالاى قوس پنجره‌ها تزيين شده‌اند. ورودى مدرسه با ۹ پله در سطح بالاترى قرار دارد و در دو سوى آن، دو برج در دو سوى ايوان، ورودى را مشخص مى‌سازد. ازاره‌هاى سنگى دورتادور بنا را فراگرفته و تمامى بنا از آجر است.