زيارتگاه مرتضى على

زيارتگاه منسوب به مرتضى على با توجه به نوع معمارى بنا به دورهٔ تيموري-صفوى نسبت داده مى‌شود و در دو کيلومترى شرق ميدان معلم در خاش و ۵/۳ کيلومترى قلعه حيدرآباد در حومه شرقى خاش در فاصله حدود ۵۰۰ مترى جاده آسفالته قديمى خاش به سراوان در جوار تپه‌اى به همين نام واقع شده است. بنا داراى پلان مربع شکل و گنبدى که بر روى گوشواره‌هاى و طاق‌نماهاى زيبايى ايجاد شده است. داخل بنا با اندود گچ پوشيده شده و داراى ده طاق‌نما-محراب است. و مکانى نيز در کنار مقبره براى استفاده و عبادت زائرين در نظر گرفته شده است.

زيارتگاه غلام رسول

آرامگاه سيدمحمد، مشهور به سيد غلام رسول همواره زيارتگاه مسلمانان هند و مردم اين منطقه بوده است. در حاشيه ضلع شرقى خليج چابهار قرار دارد. آرامگاه در ضلع غربى حياط، بر ورى صفه‌اى به ارتفاع يک متر بنا شده است. ورودى اصلى آن در ميانه ضلع غربى اين پيشخوان قرار دارد و سطح ديوارهايش را با تعبيه تاقچه‌ها و طاق‌نماهايى با تزئينات گچى به شکل دايره، پشت سر هم ساخته‌اند. بر پيشانى ورودى بنا نيز نقاشى تزئينى رنگارنگى با طرح‌هاى نقوش ستاره‌اى مشبک، ديده مى‌شود.


احتمالاً نماى دورتادور داخل آرامگاه داراى نقاشى‌ها بوده است. با توجه به پلان اين بنا مى‌توان گفت که اين آرامگاه در عهد سلجوقى برپا شده و در دوره صفوى نيز طرح‌هاى نقاشى بر روى ديوارها افزوده شده است. اين نقاشى‌ها داراى اصالت ويژه‌اى است.


در چهار گوشه زيارتگاه، چهار منار کوتاه قرار دارد و نيم‌دايره‌هايى از گچ، به رنگ سفيد، بين اين منارها را پر مى‌کند. گنبد از داخل نيز داراى نوارى از تزئينات هندسى و گياهى است که با رنگ‌هاى زرد، قرمز، آبي، سفيد به صورت گل و گياه و ستاره ديده مى‌شود. بالاى چهارطاقى بنا، چهار نورگير قرار دارد که قسمتى از نور داخل مقبره را تأمين مى‌کند.


ورودى آرامگاه در ضلع غربى و محراب آن در سمت جنوب است. در ضلع غربى طاق‌نمايى با تزئينات مقرنس ديده مى‌شود که در داخل آن کلمات لااله‌الا‌الله يا محمد علي و ... را بر روى نقش گل‌ها طرح‌اندازى کرده‌اند. در نماى ضلع شمالي، روبه‌روى محراب نيز، طاق‌نماهايى با تزئينات مقرنس ديده مى‌شود که محل نذور و روشن کردن شمع است. مقبره در ميانه بنا واقع و بر روى آن صندوقچه‌اى و بر فراز صندوقچه حجله چوبى با تزئينات هندسى و زينت‌هاى بلوچى گذاشته شده است.


ميراث فرهنگى استان سيستان و بلوچستان آرامگاه را به تازگى مرمت نموده است.