کاروانسراى نصرت‌آباد

تحقيقات وسيعى تا کنون در زمينه کاروانسراهاى استان صورت نپذيرفته، اما تا کنون سيزده کاروانسرا در اين استان شناسايى شده که مى‌توان از مهم‌ترين آنها کاروانسراى قلعه چشمه، کاروانسراى شورگز، کاروانسراى ميل‌نادر، و کاروانسراى نصرت‌آباد نام برد که در مسير کرمان، بم، زاهدان، در دامنه‌هاى جنوبى کوير لوت قرار دارد. اين بنا، با توجه به معماريش، به دوره صفوى تعلق دارد.


خصوصيات بارز آن قرينه‌سازى و چهار ايوانى است. مصالح اصلى بنا خشت و گل و بوده و تزئينات آن غالباً ساده و مختصر مى‌باشد. در قسمت فوقانى نماى حصار يک رديف تزئينات خشتى زيگزاگ و مثلث شکل و در نماى خارجى برج ميانى ضلع شمالى تزئينات خشتى بزرگ تيغ ماهى قابل رويت است.


اين کاروانسرا با فرم تقريباً مربع شکل وسعتى حدود ۴۰۰/۷ متر مربع دارد و داراى حصارى حصين و بلند با هفت برج مدور ديده‌بانى و حياطى مربع شکل و وسيع در مرکز با مجموعه‌اى از حجرات و اتاق‌ها در پيرامون آن است. حصار خارجى با ارتفاع متوسط ۵/۷ متر و ۵/۱ متر قطر مجموعاً داراى هفت برج مدور ديده‌‌بانى است که چهار برج در چهار رأس اضلاع اصلى و يک برج ميانى در حدفاصل دو برج رأس، در اضلاع شمالي، شرقى و غربى آن ديده مى‌شود. اين برج‌ها تماماً مدور و به طور متوسط بين ۹ تا ۱۰ متر قطر دارند. مصالح اصلى بنا تمام از خشت خام ۴٭۱۸٭۱۸ سانتى‌متر و ۵٭۲۸٭۲۸ سانتى‌متر و چينه مى‌باشد. ورودى اصلى بنا دقيقاً در وسط ضلع جنوبى است و ۵/۳ متر عرض دارد و از آن مى‌توان پس از عبور ازت يک اطاقک نگهبانى و ايوان به حياط اصلى کاروانسرا راه يافت. اين کاروانسرا داراى ۶۰ حجره است در هر ضلع مجموعاً ۱۵ اتاق و ۲۳ طاق‌نما با عمق ۱۱۰ و عرض ۱۸۰ سانتى‌متر در قسمت نماى داخلى حصار اصلى ساخته شده است که علاوه بر استحکام‌بخشى به حصار، سطح فوقانى اين طاق‌نما محل مناسبى براى تردد نگهبانان (غلام‌گرد يا سربازگرد) ايجاد نموده است. در ميان طاق‌نماها و همچنين در بالاترين قمست حصار در فواصل معينى تيرکش‌هايى به صورت مستطيل کشيده و کم عرض تعبيه شده که از آنها جهت ديده‌بانى و در مواقع خطر به منظور تيراندازى به دشمن استفاده مى‌نموده‌اند. اين بنا داراى چهار ايوان در مرکز اطلاع چهارگانه آن است اين قمست به واسطه وجود برج‌هاى ميانى در دو طبقه ساخته شده‌اند.