قلعه پالنگان
روستاى پالنگان در ۱۵ کيلومترى شهر کامياران و ابتداى منطقه اورامان قرار دارد. در ۸۰۰ مترى روستا در دره زيبا تنگيور و در محل چشمه‌هاى پر آب شيخ علاءالدين، شيخ خاتون و شيخ عمر، قلعه پالنگان وجود داشت که اکنون بقاياى اتاق‌ها، آتشکده‌ها و پل‌هاى قديمى آن پابرجاست. آثار به دست آمده از قلعه مانند کى دروازهٔ سنگى بزرگ و بقاياى پل‌هاى ساخته شده بر روى رودخانه، قدمت آن را به دورهٔ پيش از اسلام مى‌رساند.
نويسندهٔ کتاب تحفهٔ ناصري قلعه را مدت‌ها محل سکونت امراى کلهر دانسته و مى‌نويسد: خسرو خان اردلان در سال ۵۶۴ هـ.ق قلعه را متصرف و جزو قلمرو خود در آورد و از آنجا که آب و هواى قلعه زلم در شهر زورآباد مناسب نبود، مرکز فرمانروايى خود را به پالنگان انتقال داد. مدارک حاصل از کاوش‌هاى باستان‌شناسى مرتبط با اين دوره و نزديک بودن قلعه به کتيبهٔ تنگيور، انتقال از قلعه زلم به پالنگان را محرز مى‌سازد.
قلعه تا بعد از انتقال مرکز حکومت خاندان اردلان از پالنگان به حسن‌آباد يعنى در حدود قرن دهم هـ.ق، آباد بود.
چنگيز قلعه
نزديک شهر بيجار و در ۲۰ کيلومترى شهر، بر بالاى کوهى در جاده بيجار-سنندج بقاياى قلعه‌اى وجود دارد که به چنگيز قلعه معروف است. اين قلعه که فقط بقاياى ديوارها و آب‌انبارهاى آن باقى مانده، در گذشته داراى تأسيساتى مهم در منطقه بود.
ساختمان اين قلعه از سنگ ساخته شده و از ملات ساروج نيز در آن بهره گرفته‌اند. تاريخ ساخت دقيق قلعه مشخص نيست، ليکن بقاياى معمارى و سفال‌هاى موجود، آثار دوره تاريخى احتمالاً ساسانى و دوره اسلامى را نشان مى‌دهد.
قلعه حسن‌آباد
در گذشته‌هاى بسيار دور جاده قديم سنندج-کرمانشاه از روستاى حسن‌آباد که در ۵ کيلومترى سنندج واقع بود، مى‌گذشت. در سال ۷۴۶ هـ.ق اميرحسن‌خان اردلان، بر بلنداى کوهى در جنوب روستا، قلعه مستحکمى براى مرکز حکومت خود بنا کرد. در اويل قرن دهم هـ.ق هلوخان اردلان والى وقت کردستان، آنجا را مقر حکومت قرار داد. احتمالاً آبادى و قلعه حسن‌آباد قبل از تأسيس شهر سنه‌دژ (سنندج) مرکز ولايت کردستان بود و از سال ۱۰۴۶ هـ.ق پس از انهدام قلعه حسن‌آباد، سنندج مرکز ولايت کردستان گرديد. آثار و بقاياى تأسيسات قلعه حسن‌آباد، هنوز بر جاى است.
قلعه سنندج (دژ سنه)
يکى از قلعه‌هاى قديمى کردستان قلعه سنندج بود. هنگامى که سليمان خان اردلان از طرف شاه صفي به عنوان والى کردستان منسوب شد، مرکز ايالت کردستان را از حسن‌آباد به سنندج انتقال داد و قلعه‌اى ساخت که به دژ سنه معروف شد. اين قلعه بعدها با گسترش شهر در داخل محله‌اى قرار گرفت که به محله ميان‌قلعه معروف بود. سنه دژ بالاى تپه‌اى در کمال استحکام بنا شد و در برخى کتب توصيف جالبى ازفضاها و تزيينات معمارى آن آمده است. از جمله: برگرد محله ميان قلعه که دارالحکومه و سراى خسرو خان و امان‌اله خان بود، ديوارى کشيده‌اند، مشتمل بر چهار دروازه ... اول دروازه قلعه چوالان که روبه مغرب دارد. دوم دروازهٔ تپوله، سوم دروازهٔ بازار که روبه مشرق است. به اين ترتيب، مشخص مى‌شود که قلعه سنندج هسته مرکزى يا ارک حکومتى (کهندژ) بود.
اين قلعه تا سال ۱۸۵۱ ميلادى که روس‌ها براى اولين بار از شهر سنندج نقشه‌بردارى کردند، نيز به حيات خود ادامه مى‌داد. امروزه ام جز نام قلعه، اثرى از آن باقى نمانده است.
قلعه قم‌چقاى
اين قلعه در ۴۵ کيلومترى بيجار و روى يکى از کوه‌هاى بلند منطقه قرار دارد. موقعيت جغرافيايى اين قلعه به دو دليل ازت هيبت و عظمت خاص برخوردار است؛ نخست آن که از يک سو به دره‌اى مشرف است که در قديم به دره شاهان شهرت داشت و تيغه‌هاى بلند و هولناک اين کوه با پرتگاه‌هاى مخوف و بلند، بالا رفتن از آن و رسيدن به دژ را بسيار دشوار مى‌کند. از سوى ديگر از جنوب غربي، جنوب شرقى و شرق نيز به پرتگاهى ديگر مشرف است. از اين رو، ايجاد استحکامات براى اين قلعه لازم نبود. اما در سمت شمال که پشته از ارتفاع کم‌ترى برخوردار است، بقاياى ديوارى عريض و محکم از سنگ لاشه با ملات و برج‌هاى نيم‌استوانه موجود است. دروازه قلعه در اين سمت قرار دارد. بقاياى اين حصار يادآور ديوارهاى تخت‌سليمان و احتمالاً به دورهٔ ساسانى تعلق دارد.
آب‌انبارى که به ارتفاع ۴۰/۱ متر در کوه ساخته شده، تونل با ۴۲ پله و راهرويى که آن را هم در دل کوه حفر کرده‌اند، نشانه‌هاى ديگرى از اهميت ويژه اين قلعه و آب‌انبار آن است.
سنگ‌هاى تراش‌خوردهٔ قم‌چقاي داراى مشخصاتى نيست که بر مبناى آن بتوان زمان ساخت بناى قلعه را به دقت تعيين کرد، با اين حال به احتمال قوى مى‌توان آن را متعلق به دوره‌هاى پيش از ميلاد مسيح، مثلاً دورهٔ مانايى و ماد دانست که تا دوره‌هاى ساسانى و اسلامى نيز مورد استفاده بود.
منبع‌هاى ذخيره آب که توسط تونل پله‌دارى به پايين راه مى‌يابد، تا حدودى به آب‌انبارى که در زندان سليمان وجود دارد شبيه است و نشانهٔ ديگرى از قدمت قلعه تا دوره مانايى است.
قلعه مريوان (قلعه هلوخان)
در روزگار حکمران سرخاب‌بيگ اردلان، حدود سال ۹۴۵هـ.ق، در سه کيلومترى جنوب شرقى شهر فعلى مريوان، قلعه‌اى روى کوه ساخته شد که به قلعه هلوخان يا قلعه ايمام شهرت يافت.
اين قلعه از آجر بود و آثار پله و آب‌انبار آن که از سنگ تراشيده شده، به عنوان شالوده آخرين بناى قلعه، هنوز بر جاى مانده است.
قلعه مريوان تا روزگار سليمان خان اردلان، يکى از چهار مرکز حکمرانى خاندان اردلان در کردستان و در روزگار سرخاب‌بيگ مرکز و مقر حکومت کردستان بود. سرخاب‌بيگ اين قلعه رفيع را دارالملک خود ساخت. اين قلعه همچنان مرکز حکمرانى کردستان به شمار مى‌رفت، تا اين که هلوخان به رغم تعمير و پديد آوردن ابنيه‌اى تازه مثل مسجد و افزودن استحکامات جديد بر قلعه، مرکز حکمرانى خود را به قلعه پالنگان منتقل کرد.
ساير قلاع استان کردستان که بقاياى اندکى از آنها بر جاى مانده و نياز به بررسى بيشتر دارد عبارتند از قلعه کهنه و قزقلعه در شهرستان بيجار، قلعه‌هاى سياومه، نمشير بروژه، کيوه‌رو، شوي، آرمرده در شهرستان بانه و قلعه قپلانتو در شهرستان سقز.