براساس آخرين آمارگيرى و تقسيمات کشوري، استان کردستان داراى هشت شهرستان، دوازده شهر، بيست و سه بخش و هفتاد و نه دهستان است و همچنين داراى ۱۷۶۷ آبادى داراى سکنه و ۱۹۲ آبادى خالى از سکنه است.
بانه
مرکز شهرستان بانه در فاصله ۲۷۰ کيلومترى شمال باخترى سنندج، در ابتداى راه آسفالت بانه-مهاباد قرار گرفته است.
شهرستان بانه داراى چهار شره بانه، آرمرده، بوئين، کانى سور است و جمعيت آن حدود ۱۱۹،۳۳۲ نفر برآورد شده است.
تا اواسط قرن سيزدهم هـ.ق نام اصلى شهر بانه به روژه به معنى آفتاب‌گير بود و اسنادى هم موجود است که در همه آنها، مرکز بانه قصبه به روژه ناميده شده است. وجه تسميه بانه را از کلمه کردى بان به معنى پشت‌بام، به دليل وجود ارتفاعات اين ناحيه و خود شهر بانه مى‌دانند. از آب رودخانه بانه که از ميان شهر مى‌گذرد و چشمه‌هاى دايمى احمدآباد و پير مراد که در حوالى شهر واقع شده جهت آشاميدن استفاده مى‌شود.
مراکز ديدنى: حمام خدري، کوه آربابا.
بيجار
شهر بيجار مرکز اين شهرستان، در ۱۴۰ کيلومترى شمال شرقى سنندج و در مسير راه آسفالته سنندج-زنجان قرار دارد. رودخانه دايمى قزل‌اوزن از شمال و شمال باخترى اين شهر مى‌گذرد.
شهرستان بيجار به جز مرکز آن، داراى شهرهاى ياسوکند و بابارشانى است و جمعيت آن حدود ۱۱۶،۰۷۳ نفر برآورد شده است.
درباره وجه تسميه بيجار اطلاعات دقيق و مشخصى وجود ندارد، ولى آنچه مسلم است اين واژه از ريشه پهلوى است. گروهى معتقدند که بيجار از واژه بيدزار بوده، يعنى محلى که درختان بيد فراوان دارد و چون در زبان کردى به جاى زار ، جار گفته مى‌شود، بيدجار و بيجار نام گرفته است. قدمت اين شهر به عنوان يک آبادى به صدر اسلام باز مى‌گردد که در سال ۲۳ هـ.ق فتح شد و آن آبادي، امروزه در وسط شهر کنونى به نام قلعه بانى (قلعه بانو) يا تبرک يا کهنه باقى مانده است.
مراکز ديدنى: برج اشقون بابا، برج اوچ گنبدخان، برجى ينگى ارخ، حمام حسن‌آباد، بازار بيجار، پل صلوات‌آباد، پل قجور، امامزاده عقيل، بقعه پيرخضر، مقبره شيخ فاضل گروسي، چنگيزقلعه، قلعه قم‌چقاي، بافت قديمى شهر حسن‌آباد ياسوکند. روستاى خسروآباد گروس و مسجد آن، روستاى صلوات‌آباد.
ديواندره
شهرستان ديواندره از شمال به شهرستان تکاب، از شرق به بيجار، از جنوب به شهرستان سنندج، از غرب به سقز و از جنوب غربى به بخش سرشيو شهرستان مريوان محدود مى‌شود. شهر ديواندره مرکز شهرستان در فاصله ۹۹ کيلومترى شمال سنندج و در مسير جاده آسفالت سنندج-سقز قرار دارد. شهر ديگر اين شهرستان زرينه است و جمعيت شهرستان طبق برآورد سال ۱۳۷۹، ۸۸،۹۸۳ نفر بوده است.
وجه تسميه ديواندره به دو کلمهٔ ديوان و دره باز مى‌گردد. ديوان محلى است که مجريان قانون در آنجا سکونت دارند که عدليه نيز ناميده مى‌شود و ديواندره که در ميان دره و کوه واقع شده، در قديم مقر حکومت و جايگاه قانون و عدالت بود. قدمت اين شهر به حدود ۲۰۰ سال پيش مى‌رسد.
مراکز ديدنى: غار باستانى کرفتو، کوه چهل چشمه.
سقز
شهر سقز مرکز شهرستانى به همين نام از استان کردستان است که از شمال به شهرستان‌هاى مهاباد و مراغه از آذربايجان، از شرق به شهرستان ديواندره و از غرب به بانه محدود است. جمعيت اين شهرستان ۲۰۸،۵۹۹ نفر و شهر ديگر آن صاحب است.
سقز در سرزمين اقوام مانايي-مادي، بر سر راه کاروانى همدان به آذربايجان و دياربکر و موصل به زنجان و قزوين و رى قرار داشت و به دليل موقعيت چهارراهي، از مراکز مواصلاتى دنياى قديم بود.
درباره وجه تسميه اين شهر بايد گفت در نخستين اتحاد ماد، اين شهر با نام ايزيرتا، پايتخت مادها مطرح بود. در اين زمان،
سرکردگان ماد در اطراف شهر استحکاماتى براى خود ساختند که از آن جمله زيويه و قپلانتوي کنونى را مى‌توان نام برد. پس از آن سکاها به تجديد بناى شهر پرداختند و سقز را به نام اسکيت (ساکز) به عنوان پايتخت خود انتخاب کردند. نام امروز سقز از نام قوم سکا، اسکيت و سکز به يادگار مانده است و سکز احتمالاً همان ساکز است. دو وجه تسميه ديگر نيز در مورد اين شهر نقل شده است.
مراکز ديدنى: بازار سقز، مسجد دو مناره، مسجد شيخ مولاناآباد، مسجد جامع توجان، تپه باستانى زيويه، کاروانسراى سقز، بافت قديمى شهر سقز.