آبادان
آبادان جزيره‌اى است که در دلتاى شط‌العرب (اروندرود) واقع شده و موسوم بوده است به دهانهٔ گُسبه، حدود ۲۷۹۶ کيلومترمربع مساحت دارد، طول آن ۶۴ کيلومتر و عرض آن از سه تا بيست کيلومتر است. از طرف شمال و مشرق محدود است به کارون و بهمنشير و از مغرب به اروندرود (شط‌العرب) و از جنوب به خليج‌فارس.
شهرستان آبادان در ۳۱ درجه و ۲۱ دقيقهٔ عرض شمالى و ۴۸ درجه و ۱۷ دقيقهٔ طول شرقى گرينويچ واقع شده و ارتفاع آبادان از سطح دريا يازده متر است.
اين بندر يا جزيره را در کتب قديم عبادان ضبط نموده و در قرون اخير جزيرةالخضر نوشته‌اند عبادان را منسوب به عبادين‌الحصين که در زمان حجاج و خلافت عبدالملک اموى در اينجا مى‌زيسته منسوب مى‌دانند.
ياقوت حموى در معجم‌البلدان (ص ۱۰۴ - ۱۰۵ ج ۶) مى‌نويسد که بطلميوس عبادان را در اقليم سوم و طول آن را ۷۵ درجه و ربع و عرض آن را ۳۱ درجه نوشته است. در آبادان قومى براى عبادت و انقطاع مقيم بوده و قديماً مکان جلوگيرى از دزدان دريائى بوده است. در عبادان پادگان و پاسگاه‌ها در جلو مصب شط‌العرب (اروندرود) براى انجام همين وظيفه ساخته بودند و گروهى از رواة حديث به عبادان منسوب مى‌باشد.
خرمشهر
شهرستان خرمشهر حدود ۴۵۵۲ کيلومتر مربع مساحت دارد و در منتهى‌اليه جنوب غربى جلگه خوزستان درمحل ملتقاى رود کارون، اروندرود (شط‌العرب) در نزديکى منطقهٔ استوائى قرار گرفته، از طرف شمال به شهرستان اهواز از طرف مشرق به بندر ماهشهر، از طرف مغرب به عراق و از جنوب به آبادان و خليج‌فارس محدود است.
خرمشهر تا تهران ۱۰۰۱، تا آبادان ۱۵، تا اهواز ۱۲۸، تا بصره ۵۴ کيلومتر است.
ساختمان اين بندر از سال ۱۸۳۷ ميلادى آغاز شد. به گفتهٔ لرد کرزن، خرمشهر را حاج يوسف پدر حاج جابرخان در سال ۱۸۱۲ ميلادى (۱۲۲۷ هجرى قمري) بنياد کرده است.
خرمشهر نخستين بندر ساحلى ايران است. آبادى در خرمشهر در ساحل دست راست کارون و در جائى که رود ياد شده به اروندرود مى‌ريزد واقع است و قسمتى از شهر، در ساحل اروندرود مى‌باشد.
اين بندر از بلاد قديم ايران به‌شمار نمى‌رود و شايد در پائين، شهر قديمى بيان که به بصره از خرمشهر نزديکتر بوده ساخته شده است.
خرمشهر در قرن دوازدهم هجرى قمرى قريه کوچکى به‌شمار مى‌رفته که در اوايل قرن سيزدهم توسط پدر مرحوم حاج جابرخان، رئيس عشاير ناحيهٔ خرمشهر و آبادان که از رعايا و مرزداران فداکار ايران بوده به‌وجود آمده و کم‌کم بندرى معتبر گرديده است.
با ساختمان پلى که در زمان سلطنت محمدرضا شاه پهلوى بنياد شد خرمشهر به آبادان متصل گرديد و اين پل تأثير به‌سزائى در عمران اين بندر بزرگ کرد. مرکز بزرگ نيروى دريائى ايران در اين بندر بوده است.
نام قديمى خرمشهر محمره بوده، در وجه تسميهٔ محمره بعضى گفته‌اند که چون در بعضى مواقع رود کارون که از کنار اين شهر مى‌گذرد سرخ‌رنگ مى‌شود آن را ماه‌محمره (آب سرخ) نام نهاده‌اند.
ماهشهر
شهرستان ماهشهر در حدود ۷۳۰۴ کيلومترمربع مساحت دارد و در منتهى‌اليه شمال شرقى خورموسى قرار گرفته، از طرف شمال به اهواز و رامهرمز از مشرق به بهبهان از مغرب به خرمشهر و از جنوب به بندر خمينى (شاپور)، خليج‌فارس و هنديجان محدود است.
بندر ماهشهر در ۳۰ درجه و ۳۳ دقيقهٔ عرض شمالى و ۴۹ درجه و ۱۳ دقيقه طول شرقى گرينويچ واقع گرديده و ارتفاع آن از سطح دريا سه متر است.
فاصلهٔ ماهشهر تا تهران ۱۰۳۲، تا اهواز ۱۵۱، تا آبادان ۹۵، تا آغاجارى ۷۲ تا بندر شاهپور (خميني) هجده کيلومتر است.
آب و هواى اين شهر مرطوب و حداکثر درجه حرارت آن در تابستان ۷/۴۷ درجه سانتى‌گراد و متوسط درجهٔ حرارت آن در سال ۸/۲۴ درجهٔ سانتى‌گراد و رطوبت نسبى ساعت ۳۰/۶ صبح ۶۵ درصد و ساعت ۳۰/۶ بعدازظهر ۴۰ درصد است. ميزان بارندگى ساليانهٔ ماهشهر ۸/۱۹۵ ميلى‌متر مى‌باشد.
ماهشهر يکى از بنادر قديم کرانهٔ خليج‌فارس است، اين بندر را ابن‌بطوطه ماچول ناميده و پيش از اين مهروبان، معشور و قبل از اسلام ماچوله، در سال ۱۳۴۴ شمسى در زمان سلطنت محمدرضا شاه پهلوى با تصويب‌نامهٔ هيئت وزيران به نام بندر ماهشهر تغيير يافت.
در اطراف نواحى ماهشهر، آثار مخروبه و تپه‌هاى زياد از بقاياى عمارات مخروبه به نام تل کافران و نيز آب‌انبارها و چاه‌هاى آب سنگ‌چين شده فراوان است.
بهبهان
شهرستان بهبهان حدود ۳۸۱۵ کيلومترمربع مساحت دارد و از طرف شمال به رامهرمز و کهگيلويه از مشرق به گچساران (دوگنبدان) از مغرب به بندر شاهپور و از جنوب به بندر بوشهر و خليج‌فارس محدود است.
بهبهان در ۳۰ درجه و ۳۵ دقيقهٔ عرض شمالى و ۵۰ درجه و ۱۶ دقيقه طول شرقى گرينويچ واقع گرديده و ارتفاع آن از سطح دريا ۳۰۰ متر است.
فاصلهٔ بهبهان تا تهران ۱۱۰۵ و تا اهواز ۲۲۴ کيلومتر است.
در وجه تسميهٔ بهبهان گفته‌اند: مردمى که در آن سامان در چادر سياه به سر مى‌بردند و آن چادر سياه‌ها را بهان مى‌گفتند چون از سنگ و گل و چوب خانه ساختند و ديدند که از سياه‌چادر بهتر و راحت زندگى مى‌کنند گفتند بهبهان يعنى بهتر از سياه‌چادر.
در روزگاران قديم مرکز حکومتى آن ابزقباد، به‌ازآمد قباد، قبادخره و ارگان نام داشت.
دشت آزادگان
شهرستان دشت آزادگان (دشت ميشان) منطقه‌اى وسيع و هموار واقع در مغرب خوزستان که حدود ۵۸۴۴ کيلومترمربع مساحت دارد و از طرف شمال به دهلران، از مشرق به اهواز، از مغرب به عراق از جنوب به خرمشهر محدود است.
شهرستان دشت آزادگان در ۳۱ درجه و ۳۳ دقيقه عرض شمالى و ۴۸ درجه و ۱۰ دقيقه طول شرقى گرينويچ واقع گرديده و ارتفاع آن از سطح دريا ۱۳۰ متر است. فاصلهٔ دشت آزادگان تا اهواز ۶۰ و تا تهران ۹۴۱ کيلومتر مى‌باشد.
ساکنان آن از بنى‌طرف (عشاير خوزستان) هستند به همين جهت اين ناحيه در قديم بنى‌طرفق نام داشت و در سال ۱۳۱۴ شمسى به موجب تصويب‌نامهٔ هيئت وزيران نام آن به دشت ميشان مبدل شد و معرّب آن دستميسان است.
مرکز حکومت اين منطقه در قديم يعنى در روزگار ساسانيان و قرن‌هاى اول اسلامى شهرى به نام نهرتيرى بود که تا قرن چهارم يا پنجم هجرى آباد بوده اما از آن پس رو به ويرانى نهاد.
ايذه
شهرستان ايذه در منطقهٔ کوهستانى بين خوزستان و اصفهان واقع و حدود ۶۲۰۱ کيلومترمربع مساحت دارد، از طرف شمال به اصفهان، از مشرق به چهارمحال بختياري، از مغرب به مسجد سليمان، از جنوب به کهکيلويه و رامهرمز محدود است.
شهرستان ايذه در ۳۱ درجه و ۴۸ دقيقهٔ عرض شمالى و ۴۹ درجه و ۵۴ دقيقه طول شرقى گرينويچ واقع گرديده و ارتفاع آن از سطح دريا ۷۶۴ متر است.
فاصلهٔ شهرستان ايذه تا اهواز ۲۰۷ و تا تهران ۱۰۸۲ کيلومتر مى‌باشد.
آب و هواى ايذه در زمستان‌ها سرد و در تابستان‌ها معتدل و مستعد براى دامپرورى است.
کلمهٔ ايذه همان است که عربان معرّب نمودهٔ ايذج گفته‌اند. و صاحب قاموس فيروزآبادى آن را بر وزن حيدر ضبط کرده. ابن‌بطوطه جهانگرد معروف که خودش به اينجا آمده و نام آن را از زبان مردم محل شنيده آن را به کسر همزه و فتح ذال ياد کرده است. اين کلمه در ايام اتابکان لر کمتر به‌کار مى‌رفته و به‌جاى آن مالمير (مال امير) استعمال مى‌شده است. کلمهٔ ايذه در قرن‌هاى اخير و نيز ايذج به کلى متروک شده بود تا در دورهٔ پهلوى مجدداً زنده شد و مورد استعمال قرار گرفت.
ايذه هم نام ولايت و هم نام شهر حاکم‌نشين آن نواحى بوده و ياقوت حموى به اين مطلب تصريح دارد.