خانهٔ حاج مصور الملکى
در خيابان آيت‌الله کاشاني، کوچهٔ شهيد اصفهاني، کوى محله نو، بن‌بست پشت بيمارستان کاشانى خانه‌اى قرار دارد که محل سکونت و زندگى مرحوم حاج محمدحسين مصور الملکى مشهور به مصور طراحي، نقاش، شاعر و مينياتوريست بلند آوازهٔ اصفهانى بوده است.
اين خانه شامل فضاهاى متنوع و زيبائى است که در چهار سوى يک حياط مستطيل شکل قرار گرفته است. در ابتداى ورود به خانه جبههٔ جنوب شرقى بنا پديدار مى‌گردد. اين جبهه شامل تالارى است که شاه‌نشين آن به ارتفاع دو طبقه در ميانهٔ دو اتاق گوشواره قرار گرفته است. اين تالار با تزئينات گچبرى رنگي، آئينه‌کارى و مقرنس، زيباترين فضاى خانه است.
در گوشهٔ جنوبى خانه حوضخانه‌اى به شکل صليب به ارتفاع دو طبقه قرار دارد. در ميانهٔ اين حوضخانه حوضى ۸ گوشه قرار دارد و بر فراز آن نورگير زيبائى تعبيه شده است. اين حوضخانه با تزئينات متنوع گچبرى و مقرنس، به زيبائى بنا مى‌افزايد.
در شمال غربى خانه مجموعهٔ ديگرى است که شامل تالارى کم‌ارتفاع و شاه‌نشينى زيبا و مهتابى وسيعى در طبقهٔ دوم با ايوانى کم‌عمق و ستون‌دار در انتهاء اين مهتابى مى‌باشد.
جبهه‌هاى شمال شرقى و جنوب غربى خانه نيز داراى يک تالار در وسط و دو اتاق سردرى در طرفين مى‌باشند. نماهاى پيرامون حياط شامل تزئينات آجرکارى در بالا و ازارهٔ سنگى حجارى شده در پائين ديوارها هستند.
ورودى اصلى خانه داراى سردر و هشتى مشترک با خانه‌هاى مجاور است که پس از عبور از دو دالان به حياط مرتبط مى‌شود و در مقابل تالار جبههٔ جنوب شرقى حوض بزرگى وجود دارد که از سنگ ساخته شده است.
خانهٔ مصور الملکى علاوه بر آنکه با اتاق‌هائى که ... موزه‌اى از صنايع دستى است و آئينه‌کارى‌ها و پنجره‌هاى آلت‌برى و شيشه‌هاى رنگين دم طاووسى و نقاشى‌هاى ديوارى و درهاى مزين ... - ايران پل فيروزه. ص ۳۳۹ - از شاهکارهاى هنرى دوران قاجار به‌شمار مى‌رود. خاطرهٔ هنرمندى را در اذهان زنده مى‌کند که به اعتقاد اغلب هنرمندان و کارشناسان مسائل هنرى به‌خصوص نقاشى از عصر صفويه تا کنون ميدان هنرهاى گوناگون يکه‌تاز بود. - فصلنامهٔ فرهنگ اصفهان. شمارهٔ ۱۴. زمستان ۷۸. ص ۱۰۷ (مقالهٔ محسن يوسفى و سيدمهدى سجادى نائيني) و - براى اطلاع بيشتر از شرح‌حال مرحوم مصور الملکى به مجلد فصلنامهٔ فرهنگ اصفهان شمارهٔ ۱۴. زمستان ۷۸. ص ۱۰۰ (زندگى و آثار حاج مصورالملکي) نوشتهٔ محسن يوسفى و سيد مهدى سجادى نائينى مراجعه شود.
خانهٔ مارتاپيترز
خانهٔ قديمى مارتاپيترز معروف به خانه جانى از بناهاى تاريخى و باارزش دورهٔ صفويه مى‌باشد که با توجه به مدارک موجود و بررسى‌هاى انجام شده در آن روزگار وسعت و زمين و ساختمان‌هاى آن بيش از مساحت فعلى بوده است.
خانهٔ قديمى مارتاپيترز معروف به خانه جانى از بناهاى تاريخى و باارزش دورهٔ صفويه مى‌باشد که با توجه به مدارک موجود و بررسى‌هاى انجام شده در آن روزگار وسعت و زمين و ساختمان‌هاى آن بيش از مساحت فعلى بوده است.
اين خانه که در تقاطع خيابان حکيم نظامى و کوچهٔ کليساى وانک قرار دارد متشکل از بخش‌هاى مختلفى است که شامل چند ساختمان جدا از يکديگر در جبهه‌هاى مختلف مى‌باشند. ساختمان اصلى خانه را بخش تابستانى جنوبى آن تشکيل مى‌دهد.
ساختمان زمستانى شمالى آن که بخش بسيارى از آن در تعريض کوچهٔ کليسا منهدم گشته از بقاياى اصلى خانه به‌شمار مى‌رفته است. به هر حال اين ساختمان در حال حاضر شامل بخش‌هاى زير است:
- ساختمان شمالى يک اتاق بزرگ در وسط و دو راهرو در شرق و يک راهرو در غرب اين اتاق مى‌باشد. اين قسمت فاقد تزئينات است.
- ساختمان شرقى اين قسمت نيز بدون تزئينات بوده و آشپزخانه و حمام و ساير سرويس‌هاى خدماتى را دربر مى‌گيرد.
- ساختمان قديمى که در حقيقت بخش اصلى اين خانه است. اين ساختمان شامل يک سالن بزرگ با نقاشى و گچبرى و تعدادى پنجرهٔ مشبک چوبى قديمى مى‌باشد. در اين قسمت اتاق‌ها داراى پنجره‌هاى مشبک و زيبا هستند که بيانگر معمارى و تزئينات دورهٔ صفويه مى‌باشند.
ايوان شمالى و اتاق‌هاى جنبى تالار هر کدام با تزئينات خاص خود از ارزش بسيارى برخوردار هستند. نماى رو به شمال با نقوش هندسى و آجرى تزئين شده که نمونهٔ بارز خانه‌ها و بناهاى تاريخى دوران صفويه هستند و نمونه‌هائى از آنها را در شمال زاينده‌رود و بافت قديمى شهر اصفهان مى‌توان مشاهده کرد.
خانهٔ مارتا پيترز که در زمان صفويه محل سکونت و زندگى جانى کشيش يکى از روحانيون کليساهاى اصفهان بوده است در حال حاضر، در اختيار دانشگاه فارابى مى‌باشد و به‌دليل استقرار بر سر راه کليساى وانک و قرار گرفتن در مرکز شهر مورد بازديد گردشگران خارجى قرار مى‌گيرد.
خانهٔ حقيقى
يکى از محلات قديمى اصفهان محلهٔ پشت بارو است. اين محله که تا قبل از تغيير پايتخت در زمان صفويان از محلات آباد بود، در آن روزگار داراى خانه‌هاى باشکوه و مجلل بسيار بود که متأسفانه بسيارى از آنها از بين رفته‌اند. يکى از اين خانه‌ها خانهٔ اخوان حقيقى است که از بناهاى بسيار جالب دوران زنديه است.
اين خانه در کوچه‌اى بسيار قديمى به نام کوچه ۱۱ پيچ واقع شده و تعميرات و مرمت آن در سال‌هاى قبل از پيروزى انقلاب انجام شده و قسمتى از آن نيز در سال‌هاى اخير مرمت و بازسازى شده است. معمارى خانه‌هاى حقيقى تماماً داراى نشانه‌هاى صفوى است و کمتر عنصر قاجار در آن ديده مى‌شود. ارتباط اين خانه با گذر مجاور با هشتى نسبتاً وسيعى صورت مى‌گرفته است ورود به خانه نيز با يک چرخش ۹۰ درجه صورت مى‌گيرد.
پس از ورود به حياط، فضاى نسبتاً بزرگى شامل حوض - کف حياط که آجرفرش شده و باغچه نمايان مى‌شود. در قسمت شمال اتاق شاه‌نشين با پنجرهٔ ارسى بسيار زيبائى قرار دارد که ديوارهاى آن با تزئينات مقرنس‌کارى و نقاشى رسمى‌بندى تزئين شده‌اند.
اتاق‌هاى طرفين قرينهٔ يکديگر هستند و فقط اتاق شمال شرقى تزئينات طلاکارى و گل و بوته‌اى بسيار نفيس دارد. همين تزئينات ارتباط خانه به دوران زنديه را تأييد مى‌کند.
در جبههٔ شرقى ساختمان سالن ديگرى واقع شده که در آن روزگار به ساکنان خانه اختصاص داشته و ارتباطى با مهمانان نداشته است. در جبههٔ غربي، اتاق‌ها و راهروهاى طرفين آن قرار گرفته است. خانهٔ حقيقى همچون ساير خانه‌هاى ايرانى داراى خلوت با بيرونى بوده که در سمت شرق ساختمان واقع شده است. خانهٔ اخوان حقيقى تا قبل از انقلاب در مالکيت خصوصى افراد بود که در ابتداى دههٔ ۱۳۵۰ توسط دولت وقت خريدارى و در اختيار وزارت فرهنگ و هنر وقت قرار گرفت. در جنگ تحميلى نيز آسيب‌هائى به خانه وارد شد که توسط استادکاران و معماران سنتى به همان شيوهٔ اصلى بازسازى گرديد. به‌طورى‌که پنجره‌هاى ارسى اين خانه از نفايس هنر مشبک به‌شمار مى‌رود. خانهٔ اخوان حقيقى با تزئينات بسيار زيبا و مقرنس‌کارى‌هاى نفيس سبک صفوى و قطاربندى و پرده‌سازى رنگى در قسمت ازاره‌هاى ديوارها در عداد آثار بسيار جالب و ديدنى شهر اصفهان است که در حال حاضر در اختيار دانشگاه هنر مى‌باشد.
آنچه اين خانهٔ زيبا و جالب را در شمار جاذبه‌هاى نفيس اصفهان قرار مى‌دهد، شباهت تزئينات طلاکارى و گل و بوته‌اى آن با تزئينات ارگ کريم‌خانى در شيراز است. اين شباهت به حدى است که با قاطعيت مى‌توان اين اثر را مربوط به دوران زنديه دانست.