امامزاده اسحاق (نور)
بناى امامزاده اسحاق در محلهٔ سرچشمهٔ گرگان قرار دارد و به شکل هشتضلعى است. اين بنا متعلق به قرن ۹ هجرى است و داراى تزئينات آجري، محراب، گچبرى و دو لنگه در قديمى و صندوق چوبى نفيسي، بر روى مرقد مىباشد.
مرقدى که در داخل صندوق چوبى مشبّک قرار داده شد، از گچ است. در ورودى چهار بدنهٔ آن آياتى از قرآن به خط کوفى ممتاز باقى ماند، ظرافت گچبرى و دقتى که در ترسيم خطوط آن بهکار رفته حاکى از هنرمندى خطّاط و نقاش مرقد مىباشد، بر بالاى طاق محراب امامزاده کتيبهاى کوفى از گچ ديده مىشود و در داخل محراب هم تزئين گچبرى زيبائى وجود دارد. تمامى امامزاده از داخل بهصورت چهارگوش (مربّع) است، که همانند سقف آن مسطح و گچکارى گرديد، بر چهارگوش صندوق چوبى امامزاده کتيبهاى به خطّ کوفى در دو رديف بالا و پائين ديده مىشود. در سال ۱۳۴۰ خورشيدى در حالى که قسمتى از زمين محوّطه بيرونى امامزاده را جهت قبرى مىکندند، پلکانى ديده شده و در نتيجهٔ کاوش به راهروئى برخوردند که تمام صحن حياط را در برگرفته بود. دو لنگه در قديمى امامزاده نور گرگان در سال ۱۳۴۵ خورشيدى توسط دو نفر به نامهاى زابلى و اعيان استادکاران اعزامى از وزارت فرهنگ و هنر به مدت ۱۵ روز (۱۸ تير تا ۱۱ مرداد) مورد مرمّت قرار گرفت.
براى امامزاده ضريح فلزّى ساخته شدک ه روز عيد غدير سال ۱۳۸۴ هـ.ق (۱/۲/۱۳۴۴ خورشيدي) بر روى مرقد نصب شد. اين ضريح توسط استاد غلامحسين اقليما و به بهاء تقريبى هشتصد هزار ريال از محل اهدائى مردم گرگان ساخته شد. درب آن نيز با شيشه قاب گرفته شد.
اشعار زير در چهار سوى ضريح امامزاده نوشته شده است:
سمت شرق (روبهرو): | ||
اين بارگاه قدس و يا عرش کبريا | يا مشرق ز شعشعهٔ طلعت خدا | |
اين مرکز تجلى انوار لايزال | يا محيط تشعشع آثار لايرى | |
سمت جنوب: | ||
از آسمان وحى فروزندهٔ اخترى | با پرتوى ز مطلع انوار انمّا | |
از بهر عصمتت يک درّ شاهورا | کز عقد لؤلؤش اثر ارزش بها | |
از هفتمين سلالهٔ آل پيغمبر است | تجلى ز بوستان امامت در اين سرا | |
شهزاده پورموسى جعفراخوالرضا | اسحق نام نامى او نازل از سما | |
سمت غرب: | ||
در وصف او سخنى بهر ما نماند | آنگه که نور شد لقب شهريا ما | |
نورى که سجدهگاه ملايک مطاف او | نورى که از ثرى به ثريّا در انجلا | |
تکريم شاهزاده چو فرض است بر همه | تنظيم شهريار چه واجب بما سوا | |
سمت شمال | ||
پروانگان شمع شبافروز حضرتش | ناچيز هديهاى برشه بوده از وفا | |
شايد که اين ضريح مقدّس به روز حشر | گردد گواه قلب سليم اندر آن سرا | |
در سال غشفه (۱۳۸۴ هـ.ق) ابناسحق آور بيادگاه | باشد که شاه گردد از ابنالرضا رضا |
اشعار بالا به خط نجفى زنجانى است.
اين بنا در سال ۱۳۵۵ خورشيدى با هزينهٔ ۴۰۰،۰۰۰ ريال مرمت شد. بناى امامزاده اسحاق با شمارهٔ ۳۴۶ به ثبت آثار مل ايران رسيده است.
امامزاده يحيىبنزيد
مقبرهٔ امامزاده يحيىبنزيد در ضلع غربى شهر گنبدکاووس واقع است. اين مقبره داراى بناى منظم و محوّطهٔ وسيع و رواق آئينهکارى است.
محوّطهٔ داخلى امامزاده داراى صحن وسيع و بناهاى متعدد بوده و از نظر شبکهٔ آبرسانى و تأسيسات و تجهيزات رفاهى از هر جهت کامل است. در بخش خارجى نيز داراى پارکينگ آسفالتهٔ وسيع و بازار کوچکى است، که احتياجات زوّار و اهالى منطقه را بر طرف مىنمايد. امامزاده يحيىبنزيد يکى از معروفترين بقاع متبرّکه استان گلستان بوده و علاقهمندان و زائرين بىشمارى همه روزه از نقاط دور و نزديک به زيارت آن مشرّف مىشوند، و به همين دليل در اکثر ساعات روز همواره داراى زائر است.
خاطر نشان مىسازد، يکى از وقايع مهم زمان بنىاميّه در منطقهٔ گرگان، قيام يحيىبنزيد در زمان هشام بود. زيدبنعلىبنحسينبنعلى (ع) از کنيزى به نام حورا که زن امام زينالعابدين شده بود به دنيا آمد، پس از خروج مختار بر بنىاميه، زيدبنعلى هم دست به قيام زد و بسيارى از موالى و شيعه و خوارج از او حمايت کردند و مردمانى از خراسان و گرگان و رى نيز پيرو او شدند.
قبل از اقدام به عمل، يوسف ثقفى والى عراق با آنها به زد و خورد پرداخت، درسال ۱۲۰ هـ. زيدبنعلى به قتل رسيد. به قولى يوسفبنعمر پس از کشتن و دفن کردن او، دستور داد جسد وى را در آورده سرش را بريدند و بدن او را به دار آويختند. يحيىبنزيد فرزند زيدبنعلى به کربلا و سپس به بلخ رفت. يوسف ثقفي، نصربنسيّار والى خراسان را مأمور دستگيرى او نمود. يحيى به بيهق و بعد به نيشابور گريخت ولى در زمان خلافت وليد در خراسان شورش به راه انداخت و لشکريان خليفه را چندينبار شکست داد. ولى عاقبت سلمبنعور عامل خليفهٔ او را در قريهٔ اورغانهٔ جوزجانيان به قتل رساند. سر او را براى وليد فرستادند و جسدش را به دار آويختند، تا اينکه ابومسلم به خراسان آمد و سلم را کشت و جسد يحيىبنزيد را پائين آورد و به خاک سپرد، به روايتى يحيىبنزيد با ۷۰۰ نفر از خراسان به گرگان آمد و در گرگان به دستور نصربنسيار، مسهمبناحور المازنى با ۲۰۰۰ نفر به جنگ يحيى آمد. جهادبنعمر و سعيدى حاکم گرگان نيز عليه يحيى در نبرد شرکت کردند. جنگ در روستاى ارغون در نزديکى جرجان که از املاک مردم استرآباد بود واقع شد. يحيى شکست خورد و کشته شد. سرش را براى نصربنسيار فرستادند و بدن او و دو تن از ياران او به نام ابوالفضل و ابراهيم را در گرگان بر دار کردند. تا دو سال بعد به سال ۱۲۷ هـ. ابومسلم آنها را از دار فرود آورد و دفن کرد. محل دفن او امروزه امامزاده يحيى در گنبدکاووس واقع شده است.
زيارتگاه خالدِنَبى
مرقد خالدنبى يکى از زيارتگاههاى مردم ترکمن است. اين زيارتگاه در فاصلهٔ ۹۰ کيلومترى شمال شرقى گنبدکاووس و در کوههاى بين کلاه و مراوهتپه و ۶ کيلومترى روستاى گچىسو بر روى کوهى به ارتفاع ۷۰۰ متر واقع شده است. براساس اعتقادات مردم ترکم خالدنبى (خالدبن سنان) يکى از چهار پيامبرى است که در فاصلهٔ پيامبرى حضرت عيسى و حضرت محمد (ص) مردم زمان خود را به شريعت خدا دعوت مىکرده است و از اعراب بوده است.
راه ارتباطى زيارتگاه خالدنبى کوهستانى بوده، ولى از طريق کلاله و تمرقرهقوزى تا آن محل، راه دشوارى نيست. بهدليل دورى راه و فقدان وسيلهٔ نقليهٔ مناسب و کمبود تسهيلات رفاهى در محلّ و همچنين گرماى شديد تابستان و سرماى زمستان، بهترين زمان براى انجام فرائض دينى از شهرها و روستاهاى مختلف ترکمن، ماههاى فروردين و ارديبهشت است.
در نزديکى و پائينتر از بقعهٔ خالدنبي، بقعههاى عالمبابا و چوپانآتا و درّهاى بهنام پنجشير و همچنين چشمهٔ خضر دندان قرار دارند. طبق روايات رايج بين اهالي، عالمبابا پدر همسر حضرت خالدنبى و چوپانآتا يکى از اولياء گمنام است که مورد توجه و احترام ترکمنها است.