تخت‌جمشيد در دامنه کوه رحمت در ۵۷ کيلومترى شمال شهر شيراز، در شهرستان مرودشت در طول جغرافياى ۵۳ درجه و ۵۴ دقيقه شرقى و عرض ۲۹ درجه و ۵۶ شمالى قرار گرفته و ۱۷۷۰ متر از سطح دريا ارتفاع دارد.
وسعت صفه تخت‌جمشيد ۴۵۵ متر در جبهه غربي، ۳۰۰ متر در ضلع شمالي، ۴۳۰ متر در سمت شرقى و ۳۹۰ متر در ضلع جنوبى است که در مجموع ۱۲،۵۰۰ متر مربع را در بر مى‌گيرد. البته مساحت زمان آبادانى آن بيش از اين بود.
از تاريخ دقيق ساخت تخت‌جمشيد اطلاع دقيقى در دست نيست، اما از لوحه‌هاى طلا و نقره کشف شده در تخت‌جمشيد، مشخص شده است که ساخت آن در ۵۱۸ پيش از ميلاد هم زمان با اوج اقتدار حکومت پارس آغاز شد. داريوش اول براى نشان دادن شکوه و قدرت فرمانروايى خود و از سوى ديگر براى برپايى جشن‌هاى ملى و مذهبى چون نوروز دستور داد تا با تسطيح دامنهٔ کوه و ايجاد صفه‌اى عظيم، کاخ‌هاى مجللى را در آنجا بنا کنند. دوره شکوه و آبادى تخت‌جمشيد ۲۰۰ سال به طول انجاميد.
مجموعه تخت‌جمشيد شامل کاخ‌ها، بخش‌هاى خدماتي، حصارها، شبکهٔ آب‌رسانى و مقابر دو پادشاه و ... است. هر کاخ به تناسب ابعاد و موقعيت آن کاربرد ويژه‌اى داشت و مجسمه‌ها، نقش‌هاى برجسته سنگى و آجرهاى لعاب‌دار در نماى داخلى و خارجى کاخ‌ها براى تزيين به کار رفت. مجموعه تخت‌جمشيد در دورهٔ داريوش سوم در سال ۳۳۰ پيش از ميلاد به دست اسکندر مقدونى به آتش کشيده شد.
عمليات ساختمانى از قسمت جنوبى صفه آغاز شد و نخست بخشى از خزانه و کاخ تچرا يعنى کاخ اختصاصى داريوش و تالار بزرگ بارعام يعنى کاخ آپادانا ساخته شد. اين ساخت و ساز در دوران پادشاهى داريوش اول، خشيارشا و اردشير اول که بين سال‌هاى ۵۰۰ تا ۴۵۰ پيش از ميلاد بود، به طول انجاميد. در زمان پادشاهى اردشير سوم از ۴۰۴ تا ۳۵۹ پيش از ميلاد نيز بخش ديگرى از اين مجموعه بنا شد.
تمامى نقوش تخت‌جمشيد ابتدا رنگ‌آميزى شده بود و هنوز آثار اين رنگ‌ها بر روى برخى نقوش باقى است. علاوه بر اين بسيارى از طرح‌ها و حتى ستون‌ها با ورقه‌هاى طلا و نوار طلايى تزيين شده بود. روى نقوش شاه و تاج وى به ويژه در کاخ داريوش ، کاخ خشيارشا و کاخ مرکزي، جواهرات قيمتى کار گذاشته شده بود. ساير نقوش هم کم و بيش تزييناتى داشت.
در تخت‌جمشيد دو نوع سنگ به کار رفته است:
- سنگ صخره‌اى از جنس آهکى به رنگ خاکسترى شفاف با سنگواره‌هايى از دوره کرتاسه مياني.
- سنگ صخره‌اى از جنس آهکى اما سخت‌تر از نوع پيشين و به رنگ خاکسترى مايل به سياه.
براى تهيه اين سنگ‌ها از چند معدن استفاده مى‌شد. بخشى از اين سنگ‌ها از سنگ‌هاى صخره صفه تخت‌جمشيد است. از معدن‌هاى شمال غربى صفه تخت‌جمشيد و اطراف تخت‌جمشيد نيز سنگ نوع آهکى تهيه مى‌شد. در منتهى عليه گوشه غربى صفه و در مجاور آن در سنگ‌ها و صخره‌ها، جاى برش سنگ هنوز وجود دارد. از معدن‌هاى مجدآباد در ۴۰ کيلومترى غرب تخت‌جمشيد، سنگ آهکى سخت‌تر فراهم مى‌آمد.
بخشى از سنگ‌ها هم از معدن کوه حاجى‌آباد (نقش رستم) در ۵/۲ کيلومترى تخت‌جمشيد فراهم شده است.
تخت‌جمشيد نامى است که مورخين اسلامى بر اين مجموعه نهاده‌اند اما نخستين نام تخت‌جمشيد به نام ملت سرنشين فارس، پارسه کرته بود. از سوى ديگر نام اين کاخ در گل‌نبشته‌ها و نيز در کتيبه بالاى درگاه سنگى تالار ورودى تخت‌جمشيدپارسه ذکر شده است. تخت‌جمشيد در دوره ساسانيان ست ستون به معنى صد ستون ناميده مى‌شد. يونانيان آن را پرسپوليس يعنى شهر پارسه مى‌ناميدند.