منارميلو

در مرکز دايره، ساختمانى باقى‌مانده که در حال حاضر مردم فيروزآباد آن را منارميلو مى‌نامند.


اين منار از سنگ خارا و گچ درست شده و ارتفاع کنونى آن ۳۳ متر است. قسمت پايين هر ضلع منار ۱۱ متر است. در دوره آبادانى و شکوه، بلنداى منار ۷۸ متر و هر ضلع آن ۱۸ متر بود. بنابر نظر باستان‌شناسان، برفراز اين منار، در هر سمت دو اتاق و يک ايوان وجود داشت و آب را از شش کيلومترى به بالاى منار هدايت کرده بودند که به صورت فواره بود.


براى اين منار کارکردهاى متفاوتى مطرح شده است؛ برخى آن را به عنوان سمبل قدرت پادشاه مى‌شمارند و گروهى برآنند که براى ارتباط با قلعه‌دختر اين منار برپا شده بود. برخى نيز آن را محل نيايش آتش مى‌دانند. اين منار در آن زمان، گنبدگيرمان نام داشت.

تخت‌نشين

در جنوب شرقى منار و به فاصله حدود ۱۰۰ مترى آن آثار بنايى وجود دارد که قطعات بزرگ سنگ، غير از شالوده آن، در اطراف پراکنده و علامت حجاران ساسانى بر روى بعضى از آنها مشخص است. آثار دو استخر در جنوب اين کاخ هنوز وجود دارد.


امروزه بقاياى اين بنا را تخت‌نشين مى‌نامند و از آنجا که فرم اصلى آن به صورت چهارطاقى بود، کاربرى آن را احتمالاً آتشکده مى‌دانند.

کاخ اردشير بابکان

اردشير بابکان نزديک مدخل تنگاب، در کنار چشمه‌اى که درياچه‌اى به قطر ۵۰ متر را به وجود آورده، کاخى ساخت که در سده‌هاى ميانه آتشکده محسوب مى‌شد. اين کاخ که از کاخ‌هاى ييلاقى اردشير بابکان بود، يکى از بناهاى بزرگ، باابهت و کم‌نظير دوره ساسانى است و نخستين بناى طاق‌دار ساسانى محسوب مى‌شود.



تزيينات به کار رفته در اين تالارها قابل مقايسه با تزيينات کاخ تچر تخت‌جمشيد است و ابعاد بزرگ سه تالار اين کاخ آدمى را به تعجب وا مى‌دارد.


کاخ دوطبقه بود و بعد از تالارها، ايوانى رفيع يادآور ايوان‌هاى بزرگ دوره اشکانيان است. در هر طرف ايوان دو تالار با سقف‌هاى گهواره‌اى ديده مى‌شود. اندازه اتاق‌هاى اين کاخ با اندازه‌ اتاق‌هاى قلعه‌دختر برابر و طرح هر دو بنا مشابه است.


آثار گچ‌برى‌هاى دوره ساسانى در اين ساختمان، به قوت خود باقى است و ستون‌هايى مشابه ستون‌هاى نماى خارجي، در داخل نيز به کار رفته است.


زيربناى کاخ با برکه برابر آن ۸۴۹۶ متر مربع است. برخى از قسمت‌هاى سالم مانده کاخ در سال‌هاى اخير از سوى سازمان ميراث فرهنگى کشور بازسازى و تعمير شده است.

کاخ ساسانى سروستان

حدود نه کيلومترى جنوب شهر سروستان در ميان دشتى وسيع و در مسير روستاى نظرآباد، ساختمان بزرگى از سنگ و گچ وجود دارد که داراى ايوان، اتاق و راهروهاى چندى است. واندنبرگ اين ساختمان را از آثار بهرام گور يا بهرام پنچم ساسانى (۴۳۸-۴۲۰ م.) مى‌خواند که توسط مهرنرسى وزير او ساخته شده است.



نماى اصلى بنا در ضلع شرقى قرار دارد که شامل يک ايوان مرکزى و دو ايوان کوچک‌تر در دو طرف است. ايوان مرکزى به تالار اصلى و پس از آن به چها ر حياط متصل مى‌شود که فضاى ميانى بنا را تشکيل مى‌دهند. در دو طرف دو اتاق گنبددار مشاهده مى‌شود و ديوار جنوبى تالار مرکزى به يک ايوان جانبى خارجى راه مى‌يابد. در دو طرف اين بنا دو اتاق باريک با طاق گهواره‌اى قرار دارد که مقابل هم قرار نگرفته‌اند.


استفاده از فيلپوش براى قرار گرفتن گنبدها روى بنا به وضوح ديده مى‌شود. در سال‌هاى گذشته اين بنا مرمت شد و اين امر در کند شدن روند تخريب آن مؤثر بوده است.

ساير آثار اطراف کاخ

آثار بناى آشپزخانه در پشت کاخ، تل نقارخانه در مجاورت کاخ و قلعه حسن‌آباد و برخى روستاهاى باستانى ديگر در اطراف کاخ وجود دارد. بناى امامزاده جعفر در محدودهٔ شهر قديم که از دوره ايلخانى باقى است و با سنگ‌قبرهاى بسيار جالب که يکى از آنها داراى تاريخ ۷۴۱ هـ.ق است، از آثار ديگرى است که در اطراف اين کاخ وجود دارد.