بعد از استقرار نظام چند حزبى در زامبيا احزاب سياسى مبارزه جهت کسب قدرت را آغاز کرده‌اند. در حال حاضر جنبش چند حزبى براى دموکراسى به رهبرى آقاى چيلو با رئيس‌جمهور، قدرتمند‌ترين حزب زامبيا و يونيپ به رهبرى آقاى کبى موسوکوتوانه جانشين کائوندا قويترين حزب مخالف محسوب مى‌گردند. حزب ملى به رهبرى کاسونده وزير امور مالى سابق و حزب اتحاد دموکراتيک به رهبرى کاويندله از اعضاى سابق حزب يونيپ ، در رديف‌هاى بعدى قرار دارند.

جنبش چند حزبى براى دموکراسى (MMD)

اين حزب در اوايل سال ۱۹۹۰ توسط آرتور لوبيندا وينا ۶۴ ساله متولد استان غربى از قبيلهٔ لوزى که اولين وزير اقتصاد و دارائى زامبيا پس از استقلال بود تأسيس گرديد. آقاى وينا عضو سابق يونيپ و داراى ليسانس اقتصاد از دانشگاه لندن مى‌باشد. در اولين اجلاس سراسرى حزب در مارس ۱۹۹۱، آقاى فردريک جاکوب چيلوبا با اکثريت آراء به عنوان رئيس حزب اتنخاب گرديد. برنامه جنبش چند حزبى براى دموکراسي، اعمال سياست اقتصادى باز و استقرار دموکراسى غزبى بود. در اين راستا آقاى وينا و آقاى چيلو با هر دو به آمريکا و انگليس سفر کرده و با مقامات اين کشورها جهت جلب حمايت آنان مذاکره کردند. اساس سياست اقتصادى حزب متقاعد ساختن صندوق بين‌المللى پول، بانک جهانى و کشورهاى اعطا کننده وام جهت دريافت کمک‌هاى اقتصادى مى‌باشد. اين حزب باتوجه به اطلاع از نارضايتى مردم از حزب يونيپ، محور تبليغات خود را بر روى مشکلات اقتصادى و سياسى کشور متمرکز نمود و با شعارهاى جديد موفق شد دانشجويان، روشنفکران و کارگران را جذب نمايد و در انتخابات با‌ درصد بالاى آراء به موفقيت دست يابد. اين حزب پس از پيروزى در انتخابات با اسرائيل روابط سياسى برقرار کرد و دفتر بازرگانى خود را در آفريقاى جنوبى تأسيس نمود. آقاى چيلوبا در اولين ماه‌هاى رياست جمهورى به آمريکا و انگليس سفر کرد و از حمايت اين کشورها تشکر نمود.

زندگينامه‌ چيلوبا رئيس حزب حاکم و رئيس‌جمهور زامبيا

آقاى چيلوبا در سال ۱۹۴۳ در شهرستان کيتوه متولد شد و بعد از پايان تحصيلات خود از سال ۱۹۶۶ تا ۱۹۶۷ به عنوان کمک حسابدار در شرکت اطلس و از سال ۱۹۶۸ تا ۱۹۶۹ به عنوان مأمور ترخيص و از سال ۱۹۶۹ تا ۱۹۹۰ به عنوان مدير اعتبارات شرکت مشغول کار بوده است. آقاى چيلوبا در سال ۱۹۷۷ وارد کالج هنلى در لندن شد و تحصيلات خود در رشته زبان و صنايع را دنبال کرد. وى در سال ۱۹۶۷ فعاليت سياسى خود را در اتحاديه مهندسين و کارگران که بخشى از اتحاديه کارگران حرفه‌اى زامبيا بود آغاز کرد و از سال ۱۹۶۸ تا ۱۹۶۹ به عنوان رئيس منطقه‌اى اين اتحاديه و از سال ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۱ به عنوان رئيس منطقه‌اى کنگره اتحاديه‌هاى کارگران زامبيا مشغول به فعاليت بود. وى در طول اين سال‌ها مطالعات خود در زمينه‌هاى اتحاديه‌هاى کارگرى و هماهنگى صنعتى در آلمان را ادامه داد و در سال ۱۹۷۴ به عنوان رئيس کنگره اتحاديه‌هاى کارگرى زامبيا انتخاب گرديد. آقاى چيلوبا در سال ۱۹۸۶ به دليل انتقاد از سياست‌هاى آقاى کائوندا به مدت کوتاهى بازداشت شد.

حزب متحد استقلال ملى (يونيپ)

اين حزب که بانى استقلال زامبيا مى‌باشد در سال ۱۹۶۴ توسط آقاى کنت کائوندا تأسيس شد و پس از ۲۷ سال حکومت در سال ۱۹۹۱ مقهور انتخابات شد و امروز به عنوان حزب مخالف، فعاليت‌هاى سياسى خود را ادامه مى‌دهد. يونيپ در حال حاضر مشکل‌ترين دوران حيات خود را مى‌گذراند چرا که آقاى کائوندا با نفوذترين فرد حزب استعفاء داده و بازنشسته شده است و بسيارى از اعضاى باتجربه حزب نظيرگرى‌ زولو (دبير کل سابق)، آلکس‌ شاپى (دبير امنيتى و دفاعى سابق) و مودندا (نخست وزير اسبق ) نيز بازنشسته شده‌اند. از سوى ديگر برخى از اعضاى حزب جذب حزب حاکم يا احزاب ديگر گرديده‌اند . در زمينهٔ مالى نيز با توجه به مصادرهٔ اکثر املاک و اموال حزب توسط دولت جديد، مشکلات فراوانى ايجاد شده است. اخيراً دولت زامبيا حزب يونيپ را به برنامه‌ريزى جهت کودتا برعليه دولت متهم کرد و پس از دستگيرى اعضاى اصلى آن فشارهاى سياسى عديده‌اى برحزب وارد کرد. البته مقامات حزب مکرراً اتهام کودتا را تکذيب کرده و اين برخورد دولت را دسيسه‌اى برعليه حزب و به منظور انحراف افکار عمومى از مشکلات اقتصادى کشور دانستند. از سوى ديگر پيروزى دوتن از اعضاى حزب در انتخابات ميان دوره‌اى مجلس بارقه اميدى در دل مسئولان يونيپ ايجاد کرد و باعث تقويت روحيهٔ هواداران حزب گرديد. بعد از آقاى کائوندا در حال حاضر کبى موسوکوتوانه رئيس حزب، ژنرال مبينگه (Mbenge ) دبير کل و ماليمباماشاکه (M.Mashake ) خزانه دار مى‌باشند.

حزب اتحاد دموکراتيک (UDP)

حزب اتحاد دموکراتيک از حزب يونيپ منشعب شده است و مؤسس آن آقاى آنوک کاويندله مى‌باشد. وى ۴۲ سال دارد، متولد شهر موفوليرا و از ثروتمندان معروف زامبيا مى‌باشد. مجتمع صنعتى وودگيت (Woodgate ) با ۲۱ شرکت و سه هزار کارمند از جمله دارائى‌هاى کاويندله محسوب مى‌گردد. وى به بهانهٔ وجود ديکتاتورى در رهبرى يونيپ از اين حزب کناره‌گيرى کرد و حزب اتحاد دموکراتيک را تأسيس نمود. کاويندله از نفوذ سياسى و مردمى خوبى در جامعه برخوردار نيست و تنها اميدوار است با حربه پول رقباى خود را از ميدان بيرون کند عمدهٔ کسانى که به اين حزب پيوسته‌اند نيز داراى انگيزه مالى بوده اند. حزب اتحاد دموکراتيک تاکنون موفقيت خاصى در زمينهٔ فعاليت‌هاى سياسى کسب نکرده است.

کنگره اتحاد ملي(CNU) (Cacuse For National Unity)

اين حزب منشعب از جنبش چند حزبى براى دموکراسى (حزب حاکم ) مى‌باشد. مؤسس حزب آقاى کاتويکاى از اعضاى اصلى حزب حاکم بود . پس از عدم توفيق دولت جديد در تحقق دموکراسى و بهبود اوضاع اقتصادى گروه فشارى تحت عنوان انجمن اتحاد ملى در درون حزب ايجاد شد اين انجمن وظيفهٔ خود را نظارت برعملکرد اعضاى حزب اعلام کرد. رهبران حزب حاکم وجود اين انجمن در درون حزب را غيرقانونى خواندند و نهايتاً اين انجمن با انشعاب از حزب حاکم با عنوان کنگره اتحادملي در قالب يک حزب سياسى خود را به ثبت رساند و فعاليت خود را آغاز کرد. تشکيل اين حزب ضربه سنگينى برپيکر حزب حاکم بود.

حزب ملى (NP) (National Party)

در آوريل سال ۱۹۹۳ تعداد ۹ نفر از وزراى کابينه و اعضاى اصلى جنبش چند حزبى براى دموکراسى اين حزب را متهم به عدول از آرمان‌هاى خود دانسته و پس از کناره‌گيرى حزب ملى را تشکيل دادند، مؤسس اين حزب آقاى امانوئل کاسونده (E.Kasonde ) وزير ماليهٔ سابق و از اعضاى بانفوذ کشور مى‌باشد. اين حزب نسبت به سياست‌هاى اخير حاکم مبنى براعلام حاکميت وضعيت اضطرارى در کشور، اعمال فشار براحزاب مخالف، قطع رابطه زامبيا با ايران و عراق و عدم هماهنگى در کابينه پيرامون تصميمات اساسى معترض است و در حال حاضر اصلى ترين حزب مخالف محسوب مى‌گردد. انشعاب اعضاى حزب ملى از جنبش چند حزبى براى دموکراسى بزرگترين ضربه در طول حيات حزب حاکم محسوب مى‌گردد.احتمالاً حزب ملى و کنگره اتحاد ملى و چند حزب ديگر در آينده ائتلاف جديدى برعليه حزب حاکم ايجاد نمايند.

احزاب متفرقه

پس از استقرار نظام چند حزبى احزاب متعددى به ثبت رسيدند که در حال حاضر شمار آنان به بيش از ۵۰ حزب مى‌رسد. اعضاء برخى از اين احزاب به يکصد نفر نمى‌رسند. از اين احزاب، حزب سوسيال دموکرات((Social Democratic Party (SDP ) که از خبرنگاران و دانشجويان روشنفکر تشکيل شده معروفتر از بقيه مى‌باشد. اين احزاب به تنهائى قادر به کسب موفقيت سياسى نخواهند بود و چه بسا در آينده در احزاب ديگر ادغام گردند.

حزب اسلامى زامبيا(IPZ) (Islamic Party of Zambia)

تنها حزب غيرقانونى زامبيا، حزب اسلامى اين کشور مى‌باشد. اين حزب به رهبرى عبدالعزيز جاکوب کوسا جهت متقاعد ساختن دولت براى ثبت خود تلاش مى‌کند. آقاى کوسا از شيعيان شهرستان موفوليرا مى‌باشد و قبلاً رئيس مرکز تحقيقات اين شهر بوده است. دبيرکل اين حزب آقاى ژوزف (يوسف ) پيرى مى باشد که شيعه و متولد شهرستان لوزاکا است. دولت زامبيا به دليل اينکه احزاب با گرايشات مذهبى نمى‌توانند به ثبت برسند از ثبت اين حزب خوددارى کرده است. هدف اين حزب احياى هويت مسلمانان بومى زامبيا مى‌باشد. گفته مى‌شود فعاليت‌هاى هندوها، مسيحيان و وهابيت برعليه اين حزب علت اصلى عدم ثبت آن بوده است. احزاب ديگر به‌ويژه حزب ملي، دولت زامبيا را به دليل عدم ثبت حزب اسلامى مورد انتقاد قرار داده و اعتقاد دارند براساس قانون اساسي، حزب اسلامى مى‌تواند فعاليت‌هاى قانونى خود را آغاز نمايد. در حال حاضر حزب اسلامى از طريق ارجاع امر به مراجع قانونى فعاليت‌هاى خود را جهت تثبيت موجوديت دنبال مى‌کند.