روابط با هند

روابط بنگلادش پس از کسب استقلال با هند همواره به‌صورت روابط برادر کوچک‌تر در مقابل برادر بزرگ‌تر بوده است. ‌سياست خارجى هند به‌دليل وسعت، جمعيت، موقعيت ژئوپوليتيک و قدرت نظامى همواره متمايل به تحميل ديدگاه‌هاى خاص خود در منطقه بوده است. در مورد بنگلادش نيز هند به‌دليل دخالت نظامى در ابتداى کسب استقلال اين نقش را براى خود محفوظ داشته اما اوضاع داخلى بنگلادش مانع از گسترش نفوذ هند بوده است. هند در عقب‌نشينى از بنگلادش آهسته عمل کرده بود و هنگامى که اين کار انجام شد بيشتر در تپه‌هاى استراتژيک چيتاگنگ باقى ماندند. در گذشته پاکستان از اين ناحيه به‌عنوان پايگاهى استفاده مى‌کرد که از طريق آن به گروه‌هاى قبيله‌اى در هند کمک مى‌کرد. هند مى‌خواست توسط بنگلادش از استفاده از اين نواحى جلوگيرى کند. در مارس ۱۹۷۲ هندى‌ها عقب‌نشينى خود را کامل کردند.



بسيارى از بنگلادشى‌ها از جدائى از هند حمايت کردند و خواهان جلوگيرى از سلطه همسايه بزرگ‌تر خود هستند. هنگامى که مجيب معاهده‌اى با هند برقرار کرد اين افراد با او مخالفت کردند. اين موافقت‌نامه که در مارس ۱۹۷۲ امضاء شد يک موافقت‌نامه دوستى و همکارى و صلح ناميده مى‌شد. برخى آن را به‌عنوان تعهدى از طرف مجيب براى پذيرش ادعاهاى هند براى برترى بر شبه قاره به حساب مى‌آورند. اين معاهده و مذاکرات بين اين دو کشور برخى از مشکلات موجود را مشخص کرد. از آن جمله علامت‌گذارى مرز زمينى و حل مشکلات ناشى از محاصره، مشکل آب که از اجراء پروژهٔ طولانى هند در فاراکا (Farakka) به‌وجود آمد، مرز آبي، بازگشت بنگلادشى‌هائى که در ۱۹۷۱ فرار کرده بودند و روابط تجارى را مى‌توان نام برد. پس از سقوط مجيب عنوان ديگرى را مى‌توان به آنها افزود: حمايتى که هندى‌هاى به طرفداران مجيب عليه ضياء مى‌دادند. مسئله ديگر مهاجرت بنگلادشى‌ها قبل و بعد از استقلال به هند و به‌خصوص آسام مى‌باشد.


در مه ۱۹۷۴ دو کشور موافقت‌نامه‌اى به امضاء رساندند تا مسئله مرز زمينى خود را حل کنند. توافق طولانى بين هند و پاکستان فرمان مبادلهٔ نواحى تحت محاصره از طريق اسکان مجدد مردم و علامت‌گذارى مجددمرزها را صادر کرد. اما اين فرمان با مخالفت دولت بنگال غربى مواجه شد که بدون تصويب آن امکان تصميم‌گيرى نبود. معاهدهٔ ۱۹۷۴ مرزهاى موجود را حفظ کرد. اما انتقال از بنگلادش به نواحى تحت محاصره را آزاد اعلام نمود.


مشکلاتى نيز بين بنگلادش و آسام ايجاد شده است. بنگلادشى‌ها به‌دلايل اقتصادى از مرز گذشته و به آسام مى‌آيند و اين امر سبب مخالفت آسام با مهاجرت غيرقانونى آنها مى‌شود. دولت بنگلادش سعى در توقف اين مهاجرت دارد. حکومت هندوستان مدعى است که بنگلادش چريک‌هاى جبهه متحد آزادى‌بخش آسام را تحريک مى‌کند. اختلاف بر سر مرز دريائى به پيشنهاد بنگلادش تا مسافت زيادى در خليج بنگال امتداد مى‌يابد. بنگلادش در انتهاى يک تو رفتگى بزرگى در دريا قرار دارد و بنابراين حوزه اقتصادى آن توسط هند و برمه محدود شد. مناطق گازى که در نزديکى ساحل کشف شده اين اميد را ايجاد کرد که گاز و نفت بيشترى در زير دريا نهفته و سود عظيمى براى مردم اين کشور فقير دربردارد. ولى هيچ حمايتى از موقعيت بنگلادش به‌عمل نيامد و اين کشور قادر نبود بر سر مرز دريائى با هند به توافق برسد. در اواخر دهه ۷۰ با ظهور يک جزيرهٔ جديد در مرز، آينده اين موضوع پيچيده‌تر شد. نام اين جزيره تالپاتى مى‌باشد. هر دو کشور ادعاء مالکيت اين جزيره را کرده و هيأت‌هاى دريائى و زمينى به آنجا فرستادند. آنها هنوز نتوانسته‌اند با مذاکره مشکل خود را حل کنند.


اما موضوع اختلاف بين دو کشور تقسيم آب رودخانه گنگ است. رودخانه گنگ و ۵۳ رودخانه کوچک ديگر هميشه مشکلات زيادى را براى بنگلادش به همراه داشته است. وجود سيلاب‌ها در فصل خشک و نهايتاً خسارات سنگين و نابودى مناطقى از کشور از ثمرات عدم توافق بر روى چنين مسئله مهمى مى‌باشد. موافقت‌نامه‌هائى که بين دو کشور به امضاء رسيده عبارتند از:


- در ۱۹۷۷ دو کشور هند و بنگلادش توافق کردند که ۸۰ درصد از آب رودخانه گنگ متعلق به بنگلادش و مابقى متعلق به هند باشد.


- در سال‌هاى ۱۹۸۲ و ۱۹۸۵ به علت اينکه آب رودخانه کم بوده است با توافق ارشاد موافقت‌نامه ۱۹۷۷ لغو گرديده است.


- اکنون هند خواهان ايجاد يک کانال بين رودخانه برهماپوترا و گنگ در خاک بنگلادش است که موجب فزونى آب گنگ و در نتيجه بهره‌بردارى بيشتر هند از آن خواهد شد. گرچه از نظر مهندسى اين پروژه امکان‌پذير است، اما بسيار پرهزينه بوده و مستلزم اين است که شمار بسيارى از ساکنان شمال غرب بنگلادش تغيير مکان داده شوند. ولى بنگلادش خواستار دائمى کردن قرارداد ۱۹۷۷ بين دو کشور است که در ۱۹۸۸ پايان پذيرفته و هند تا به حال حاضر به تمديد و يا تجديد آن نبوده است. در ۱۹۹۰ طرفين تصميم گرفتند کميسيون مشترک رودخانه‌اى بين دو کشور را احياء نموده و مذاکرات را از سرگيرند. ولى تاکنون نتيجه مرضى‌الطرفينى از مذاکرات حاصل نگرديده است.


مسئله ديگر اقدامات گروه شانتى‌باهين است. اين گروه در مناطق کوهستانى چيتاگنگ بنگلادش فعاليت دارند. نام اصلى اين سازمان، انجمن وحدت خلق است. درخواست اين گروه جدائى مناطق تپه‌اى چيتاگنگ از بنگلادش است؛ فضاى تپه‌اى و جنگلى چيتاگنگ مساحتى حدود ۵/۵ هزار مايل مربع را شامل مى‌شود.


شانتى‌باهين به‌عنوان مترسک هند و به‌منظور اهرم فشار عليه بنگلادش استفاده مى‌شود. معبد طلائى انجمن در واقع مکانى است که رائو دستور کشتار مردم را داده است. اين مسئله مشکلى است که هند به‌منظور بهره‌بردارى سياسى به بنگلادش تحميل کرده است. حکومت بنگلادش مذاکرات مختلفى با آنها انجام داده است و براى آرام کردن آنان امتيازاتى را به آنان واگذار کرده است. از طرف ديگر دولت بنگلادش شمار زيادى از مسلمانان بنگلادش را در اين مناطق سکنى داده تا بوميان را از اکثريت بياندازد و اقدامات تجزيه طلبانه آنان را عقيم گذارد. در نتيجه عده‌اى از افراد اين گروه که از قبيله چاکما مى‌باشند به هند گريخته‌اند. مقامات بنگلادش معتقد هستند نيمى از اين افراد به بنگلادش بازگشته‌اند.


مسئله ديگر کريدورتين بيگا است. تين بيگا نام جاده‌اى حدفاصل بين بنگلادش و دو روستاى متعلق به بنگلادش در هندوستان است. بنگلادش خواستار واگذارى اين جاده به‌عنوان گذرگاهى براى ارتباط با دو روستاى فوق مى‌باشد. مردم اين دو روستا به‌علت عدم ارتباط آزاد با سرزمين اصلى بنگلادش هميشه با مشکلات مواجه بوده‌اند. اين مسئله در ملاقات سران دو کشور مطرح بوده است . در سفر سپتامبر ۱۹۹۱ وزير خارجه بنگلادش به هند اين مسئله مطرح شد و موافقت دولت هند با انتقال آن به بنگلادش جلب شد.


مشکل ديگر بنگلادش با هند عدم موازنه تجارى بين دو کشور به سود هند است. بنگالى‌ها در تلاش هستند تا بتوانند حتى‌الامکان در روابط تجارى و اقتصادى با هند موازنه برقرار کنند. بنگلادش که با مشکلات اقتصادى عديده مواجه است، همواره تلاش نموده روابط تجارى و بازرگانى خود را از اختلافات موجود جدا نمايد. هند نيز از اين وضعيت بنگلادش استفاده نموده و با کمک مالى به اين کشور سعى مى‌نمايد موضع بنگلادش را در مذاکرات پيرامون اختلافات دو کشور نرم نموده و اعتماد اين کشور را در رقابت با پاکستان بيشتر جلب نمايد. علاوه بر اين روابط حسنه با بنگلادش، هند را در کنترل ايالت شمال شرقى آسام که خواهان جدائى از هند مى‌باشد کمک خواهد نمود.


دولت هند با توجه به طوفان‌هاى شديد بنگلادش در ۱۹۹۱ و براى ايفاء نقش خود در منطقه، مبلغ ۳۰۰ ميليون روپيه را به‌عنوان وام اعتبارى جهت خريد بنگلادش از هند اختصاص داد و مقرر گرديد تا عوارض و ماليات جنس‌هاى خريدارى شده از هند حذف شود. به‌نظر مى‌رسد هند در راستاى سياست‌هاى حل مناشات جهانى و براى آرام نمودن اوضاع در منطقه شبه قاره با توجه به حضور فعال‌تر آمريکا در امر کمک رسانى به طوفان زدگان بنگلادش و اعزام ۷۶۰۰ پرسنل نظامى به آن کشور اينک دولت هند با ارزيابى مجدد از اوضاع سعى دارد تا تنش‌هاى موجود را تا حد ممکن از بين برده و با پيمان‌هاى دوجانبه نو منطقه‌اى همچنان اهميت نقش خود را به‌عنوان قدرت برتر منطقه حفظ نمايد.


دولت جديد بنگلادش با واگذارى امتيازهاى قابل توجهى جهت راضى نمودن هند براى اقدامى مشابه در صحنه سياسى دو کشور در حل چند مشکل ميان دو طرف، از جمله واگذارى تنگهٔ تين بيگا به بنگلادش برآمد. بدين وسيله سعى دارد اولاً افتخار حل مسائل سنتى و غامض ميان دو کشور را براى خود ثبت نمايد، ثانياً با عادى‌سازى و بهبود روابط با هند فعاليت ضد دولتى عوامى ليگ به‌عنوان بزرگترين رقيب دولت که به عامل هند د اين کشور شهرت دارد، تقليل خواهد يافت. اين اقدامات نشان مى‌دهد که گرچه حزب حاکم بنگلادش به ضد هند بودن شهرت دارد، ولى نمى‌تواند نفوذ هند بر اين کشور را مورد اغماض قرار دهد.