شيوهٔ تدوين، نگارش و ارزيابى فرضيه

پس از مطالعهٔ ادبيات تحقيق و تعريف مسئله، محقق اقدام به تدوين فرضيه مى‌نمايد. او براى نوشتن فرضيه بايد با در نظر داشتن سؤالات ويژهٔ تحقيق و نيز متغيرهاى مورد مطالعه، تعداد فرضيه‌هاى خود را مشخص کند. تعداد فرضيه‌ها بايد به آن اندازه باشد که نياز تحقيق را پاسخ دهد و از نتايج آزمون فرضيه‌ها شناخت واقعى و کاملى از پديده يا روابط بين متغيرها بدست آيد. در عين حال، فرضيه‌هاى متعدد بايد به‌گونه‌اى تنظيم شوند که مجموعاً يک واحد کلى و يک سيستم را تشکيل دهند و هماهنگ و همسو باشند. در تحقيقات علمى بسته به ماهيت تحقيق و قلمرو و مقياس آن تعداد فرضيه‌ها ممکن است از يک تا چندين مورد باشد؛ از اين‌رو، تعداد آنها مهم نيست بلکه انسجام، نظام‌يافتنى و هماهنگ بودن آنها مهم است.

پس از تخمين تعداد فرضيه‌هاى مورد نياز، محقق بايد آنها را بصورت ساده، روان و کوتاه به شکلى تدوين کند که اولاً مبين وجود رابطه بين متغيرها يا چگونگى وضعيت پديده‌ها و اشياء باشد؛ ثانياً آن را به‌شکل جملهٔ خبرى صورت‌بندى کند؛ ثالثاً مى‌تواند در آغاز جمله از عبارت به‌نظر مى‌رسد استفاده نمايد؛ مثلاً فرضيهٔ مربوط به تأثير متغير مستقل شغل در متغير تابع مهاجرت را مى‌تواند به اين شکل تدوين کند: بنظر مى‌رسد عامل کمبود شغلِ درآمدزا در سکونت‌گاه‌هاى روستايى شهرستان الف، در مهاجرت روستائيان به سکونت‌گاههاى شهرى تأثير دارد.

پس از آن‌که محقق فرضيه يا فرضيه‌هاى تحقيق خود را تدوين و صورت‌بندى کرد آنگاه با تشکيل جدولى نظير جدول زير به ارزيابى آنها مى‌پردازد. نکتهٔ قابل توجه اين است که لازم است واژه‌هاى اختصاصى و تخصّصى فرضيه تعريف شود، هرچند تعريف واژه‌هاى عادى يا متداولى که در فرضيه بکار مى‌رود، ضرورتى ندارد.

جدول ارزيابى فرضيهٔ تحقيق