شنبه ۱۵ آبان ۱۴۰۰ ساعت ۱۷:۳۳

"بوگام داسی" به مفهوم "سنگِ صبور"

گزارشی در مورد شناسایی اصطلاحی ترکی در رمان "بوف کور"، ترجمه لغوی با ذکر مرجع و چگونگی رسیدن به آن معنا

کلید تمام رموز رمان "بوف کور"، مانند گنح هایی لابلای خطوط آن نهفته است. بنابراین برای درک روایت، تنها کافیست آن را، مانند نقاشی وسواسی و کج سلیقه، به دقت خواند و همچنین با نگرشی وفق پذیر آن را سنجید. اما در مورد رسیدن به معنای "بوگام داسی" به مفهوم "سنگ صبور" باید در حیطه زبان نیز، از ذهنی انعطاف پذیر برخوردار بود. با چنان دیدی، چند سال قبل از تاویل "بوف کور"*، در مورد مقوله زبان کتابی به نام "صدا"* به چاپ رسانده ام. در مبحثی از آن، در مورد زایش برخی از حروف الفبا از دل یکدیگر، به دلیل تغییر دومینویی و مسافتی آواها و کلمات ابداعی در زمان قدیم، نظری ارائه داده ام. بدین خاطر هنگام خوانش "بوف کور"، بستر ذهنم، آمادگی این را داشت که بدانم، حروف برخی از کلمات، قابلیت تبدیل به یکدیگر را دارند و در آن حالت، آن کلمات حداقل در یک معنی مشترک هستند، مانند واژه "داش" و"داس" که هر دو در معنی "سنگ" اشتراک دارند. این مطلب در فرهنگ ریشه یابی لغات ترکی، نشر علم، مسکو، می آید. فرهنگ نامبرده در هفت جلد در سال 1980 میلادی به چاپ می رسد و یکی بودن معنی "داش" و "داس" یعنی "سنگ" را اثبات می کند. در جلد سوم آن در صفحات 164-170، واژه "داش" مورد بررسی قرار می گیرد و در صفحه 169، آن را با کلمه "داس" و همچنین با " تاس" هم معنی "سنگ" می شمارد. در زبان ترکی به "سنگ پشت" نیز "تاس باغا" می گویند که نمونه بارزیست برای درستی هم معنی بودن "تاس" با "داش" و "داس". حرف "ی" در پایان ترکیب "بو گام داسی" علامت اضافه است یعنی همان کسره اضافه در ترکیب سنگِ صبور است، "بو" در این ترکیب، ضمیر اشاره به معنی "این" است. از سویی کلمه "غم" که به زبان ترکی وارد شده است گاهی اوقات "گام" تلفظ می شود. تبدیل حرف "غ" به "گ" در محاوره ترکی، برای فارس زبان ها، ملموس است، زیرا نه تنها تلفظ این گونه کلمات را از ترک زبان ها شنیده اند بلکه ان کلمات در زبان فارسی هم موجود است، مانند واژه "غم". اما به گوش شنونده هر دو زبان فارسی و ترکی، تغییر شکل و آوای حرف "ش" به "س" نظیر کلمه داش و داس و یا حرف "د" به "ت" مانند کلمه داش و تاس و مانند آن، به دلایلی، مورد توجه عموم قرار نمی گیرد. بدین خاطر برای اثبات آن حتی برای دیگر ترک زبان ها که آشنایی با گویشی خاص ندارند، نیاز به ارائه مرجع زبان است.
علاوه بر ترجمه لغوی "بوگام داسی" با سنجیدن سایر نشانه های موجود در نثر، اطمینان یافتم به مفهوم صحیح و در خور روح روایت، دست یافته ام. به عنوان مثال، ارثیه ای که مادر راوی (نه پدرش) برای وی به ارث می گذارد شرابی کهنه است. شراب به صبر کهنه می شود و کهنگی آن، به شیوه "هدایتی" طعنه ایست به صبوری مادر. بنابراین "بوگام داسی" یا "سنگ صبور" که در بیشتر زبان ها، یکی از القاب مادر است، برازنده ترین اسمی است که مادر بوف بدان نامیده می شود. علاوه بر کهنگی و صبر شراب، نویسنده چندین بار چهره ترکمنی راوی را به رخ خواننده می کشد. این نیز شیوه "تکرار هدایتی" برای جلب نظر مخاطب به مطلبی مهم ارزیابی می شود. نویسنده اثر، راوی اش را ترکمن انتخاب می کند و در نظر دارد که، زبان مادری راوی ترکی است. "صادق هدایت"، نویسنده ایست که قبل از نوشتن کلمه ای، اثر آن را بر ذهن خواننده ای که نمی شناسد حس می کند، دیگر چه برسد به شناخت ذهن راوی ای که خود آن را می تراشد. او بخوبی واقف است اگر بخواهد از جانب راوی خوابنمایش اسمی یا لقبی روی مادر یا نهری بگذارد چنانچه آن اسم ترکی باشد به ذهن راوی اش بیشتر نزدیک می شود. بی دلیل نیست که یکی دیگر از اسمِ موجود در آن نثر، یعنی نهر "سورَن" نیز منشا ترکی دارد. کلمه "سورَن"، اسم فاعل از مصدر "سورمک" است و به زبان ترکی معنی حرکتی "جاری شدن"، "به پیش بردن"، "به پیش راندن" را می رساند. سورمک و مشتقات آن از کلمه "سو" به معنی "آب" نشأت می گیرد.
همان طور که در سایر گزارش و تحلیل ها، گفته ام تکرار می کنم از رمان "بوف کور" باید هم استنباطی فرا حقیقی نمود و همچنین برداشتی حقیقی داشت. برداشت فراحقیقی آن ساده است، اما، درک آن روی حقیقی-حرکتی حکایت دشوار است. حال که آن نیمه پشت گُلی اثر، تنها با تمرکز بر روی متون آن آشکار می شود، می بایست به هنر نگارش هدایت، در تفهیم اثر چند تعبیره اش، آن هم فقط با زبان الکن راوی، اقرار نمود و آن را در حد تردستی شمارد. چنانچه برداشت حقیقی رمان مزبور سنجیده و فاش نشود، نه تنها نیمی از زحمتی که هدایت برای اثر دوگانه اش کشیده است به هدر می رود بلکه، "بوف کور" همواره به عنوان اثری مرموز بر سر زبان ها، باقی خواهد ماند.

رویا وهمی
13/8/00

* "رویای وهمی بوف کور رویایی سه بعدی است"، چاپ دوم 1393ناشر مولف، قابل دانلود از سایت کتابناک"
* "صدا"، چاپ دوم، 1390، ناشر مولف"

#بوف کور | #رویا وهمی | #بوگام داسی |