نقش قدرت های خارجی در شکل گیری بحران سوریه

با شروع جنبش آزادی خواهی و عدالت طلبی در کشورهای عربی، دیکتاتوری‌های منطقه یکی پس از دیگری به ورطه سقوط کشیده شدند.

با شروع جنبش آزادی خواهی و عدالت طلبی در کشورهای عربی، دیکتاتوری‌های منطقه یکی پس از دیگری به ورطه سقوط کشیده شدند. این دومینوی سقوط بعد از گذشتن از شمال آفریقا به خاورمیانه رسید وکشورهای حوزه خلیج فارس و از جمله کشور سوریه را نیز در بر گرفت.. بحران سوریه نیز متاثر از این جریان در ژانویه ۲۰۱۱ آغاز گردید و با گذشت سه سال هنوز ادامه دارد. البته این واقعه یا به اصطلاح بهار عربی در سوریه به درگیری های نظامی و نهایتا نقض حقوق بشر در این کشور منجر شده است. به گونه ای که برخی منابع ادعا نموده اند که؛ تعداد کشته شدگان بحران در سوریه از ۳۰ هزار نفر در پائیز سال ۲۰۱۲ گذشته است . (العربیه؛ ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۲ م).
به ادعای برخی رسانه ها، نقض حقوق بشر در سوریه که به دلیل کاربرد سلاح از سوی مخالفان رو به فزونی نهاد، شرایط را به گونه ای پیش برد که دولت سوریه به دنبال سرکوب مخالف متهم اصلی نقض حقوق بشر و کشتارها در سوریه باشد. لذا بان کی مون دبیرکل سازمان ملل متحد، در ۱۶ فوریه۲۰۱۲ با اشاره به گلوله باران شدید مناطق مسکونی توسط دولت بشار اسد اعلام کرد؛ حکومت بشار اسد مرتکب جنایات ضد بشری علیه مردم سوریه شده‌ است.(العربیه ۲۸ بهمن ۱۳۹۰)
نهایتا تعمیق بحران سوریه باعث گردید؛ یک نماینده ویژه برای رسیدگی به بحران سوریه، از سوی دبیرکل سازمان ملل و اتحادیه عرب تعیین گردد. کوفی عنان دبیرکل سابق سازمان ملل متحد و پس از آن اخضر ابراهیمی وزیر خارجه سابق الجزایر به ترتیب به عنوان نماینده ویژه جهت رسیدگی به بحران سوریه انتخاب گردیدند. در این رابطه کوفی عنان طرحی پیشنهاد داد و این طرح مشتمل بر ۶ ماده است که عبارتند از: توقف عملیات نظامی علیه غیرنظامیان، خروج نیروهای نظامی از مناطق شهری، دادن اجازه برگزاری تظاهرات مسالمت آمیز به غیر نظامیان، آزادی زندانیان سیاسی، توقف روزانه ۲ ساعت درگیری بین طرفین به منظور ارسال کمک‎های بشر دوستانه به غیرنظامیان و سرانجام، انجام گفتگوهای سیاسی بین طرفین درگیر به منظور حل بحران.
در زمینه دیپلماسی بین المللی، شورای امنیت نیز در ۴ فوریه۲۰۱۲ پس از گذشت یازده ماه از بحران سوریه قطعنامه‌ای را در دستور کار قرار داد که خواهان پایان حکومت بشار اسد بود، که البته با وتوی چین و روسیه مواجه گردید. نهایتا شورای امنیت، قطعنامه های‌ ۲۰۴۲ و ۲۰۴۳ را جهت اعزام ناظران بین‌المللی به سوریه جهت نظارت بر آتش‌بس میان نیروهای دولتی و گروه‌های مسلح در سوریه، تصویب نمود. در این قطعنامه، تمام تعهدات و الزامات منحصرا بر دوش دولت سوریه گذاشته نشد و مخالفین دولت سوریه مخصوصا گروههای مسلح نیز مورد خطاب قرار گرفتند. این تلاش های دیپلماتیک نهایتا با وقوع کشتار در روستای الحوله ۲۶ می۲۰۱۲، ناکام مانده و فاز تهدید به مداخله نظامی در سوریه آغاز گردید. این بحران با تبلیغات رسانه ای مبنی بر دراختیار داشتن سلاح های شیمیایی توسط دولت سوریه و تائید ضمنی دولت سوریه وارد فاز جدیدی گردید. سوریه برای اولین بار اعلام کرد؛ سلاح شیمیایی دارد ولیکن صرفا در صورت اقدام نظامی غرب آن را بکار خواهد گرفت.(العربیه ، ۰۲ اکتبر ۲۰۱۲م)
پس از آن استفاده از سلاح شیمیایی در خان العسل حلب و سپس در غوطه شرقی باعث گردید مجددا بحث سلاح های شیمیایی سوریه در مرکز توجهات جهانی قرار گیرد.
در داخل،سوریه، خود را مواجه با هرج و مرج، عدم توانایی کنترل کشور توسط دولت، کشتارها توسط گروههای تروریست سلفی نشان می دهد. و این مواجهه در فضای بین المللی شامل؛ یک جنگ رسانه ای عظیم، چانه زنی بی نتیجه قدرت های جهانی، رقابت ژئوپلتیک در منطقه خاورمیانه، شکل گیری ائتلاف مخالفان خارج نشین دولت سوریه و ... می باشد. این پیچیدگی البته با حضور گسترده جریانات تندروی سلفی تکفیری در سوریه بیشتر گردید. کشتارهای وحشیانه این گروهها و عدم کنترل آنان در سوریه پس از اسد از ابهامات اصلی کشورهای غربی درباره آینده سوریه است. لذا با توجه به بن بست های موجود در راه حل های سیاسی و دیپلماتیک بحران سوریه، به نظر نمی رسد دخالت نظامی نیز در بازگشت صلح و امنیت در سوریه موثر باشد


*********
مهرداد اسماعیلی