«جان وو» و زیبایی شناسی خشونت

برای بسیاری از دوستداران فیلم‌های امریکایی- از جمله برای خود من- فیلم «تغییر چهره» (۱۹۹۷) اثری است که هم فروش گیشه فصل تابستان را قبضه کرد و هم طراحی حرکات و آتش‌بازی‌های آن معرف سبک خشن اکشن‌سازی کارگردانی بود به نام «جان وو».

برای بسیاری از دوستداران فیلم‌های امریکایی- از جمله برای خود من- فیلم «تغییر چهره» (۱۹۹۷) اثری است که هم فروش گیشه فصل تابستان را قبضه کرد و هم طراحی حرکات و آتش‌بازی‌های آن معرف سبک خشن اکشن‌سازی کارگردانی بود به نام «جان وو». با اینکه من شخصا به هیچ‌وجه هوادار فیلم‌های اکشن هالیوود نیستم، اما «تغییر چهره» فیلمی جذاب و قانع‌کننده بود که می‌شد آن را در مقام قیاس با سایر درام‌های جنایی یا فیلم‌های اکشن پرخشونت هالیوودی-از جمله «محرمانه لس‌آنجلس» (۱۹۹۷) - قرار داد.
هر‌چند که از آن دست فیلم‌هایی نیست که تماشایش همواره لذت‌بخش باشد. فیلم –به نسبت فیلم‌های معمول هالیوودی- به جبران خشونت ناراحت‌کننده‌اش ما را با موضوعی پیچیده‌تر از ترجمان خشونت بر پرده سینما و درک مفاهیم فرهنگی و اجتماعی مواجه می‌سازد. در حقیقت، از نظر برخی منتقدان فیلم و سینماگران، او جایگاه بی‌همتای «مولف» فیلم‌های «اکشن-هنری» را در اختیار خود دارد. اما ساختار، سبک‌شناسی و تم‌شناسی حس و حالی که «وو» به فیلم‌های اکشن هنگ‌کنگی خود منتقل می‌کند، به اندازه مفصل‌بندی کار فیلمسازی‌اش بر اساس دینامیک شرقی/غربی و محلی/جهانی چندان بازتاب‌دهنده دیدگاه منحصر به فرد و سرشار از نخبگی او نیستند. در سویه محلی‌اش، «وو» -که متولد۱۹۴۸ در استان گوایندونگ در جنوب چین، اما بزرگ‌شده در هنگ‌کنگ است-نخستین فیلم کم‌هزینه و مستقلش را با نام «اژدهایان جوان» (۱۹۷۳ و نمایش داده‌شده در ۱۹۷۵) در سن ۲۶ سالگی برای کمپانی گلدن‌هاروست ساخت. فیلم با شکست تجاری مواجه شد و نمایش آن به خاطر خشونت مفرطش سرانجام در هنگ‌کنگ ممنوع شد. فیلم «وو» ریشه در ژانر چینی«جوانمردی رزمی»۱ دهه ۶۰ میلادی و فیلم‌های «شانگ چه»۲ دارد. کارگردانی که «وو» به عنوان دستیار با او همکاری داشت (مشت‌زنی از شانگتونگ-۱۹۷۲، برادران خونی-۱۹۹۳). در ۱۹۷۶ او فیلم کنگ‌فویی «دست مرگ» را با بازی «جکی چان» جوان ساخت.
با این حال «وو» که حس بصری‌اش ملهم بود از سینمای پکنی، اظهار می‌کرد: «از برخی جهات من چندان هم چینی نیستم. تکنیک‌ها، تم‌ها و زبان فیلم‌های من از سنت چینی پیروی نمی‌کنند» (وو، ۱۹۹۳). او تاثیر‌پذیری خود از سینماگران ایالات متحده- از جمله اسکورسیزی و پن- را تایید می‌کرد و در عین حال با برخی کارگردان‌های اروپایی مثل برگمان و برتولوچی احساس قرابت می‌کرد و ژان پیر ملویل و آکیرا کوروساوا را می‌ستود. در اثنای ساخت فیلم برای کمپانی گلدن‌ هاروست، «وو» روی تریلرهای کلاسیکی چون «سامورایی» (۱۹۶۷) ساخته ژان پیر ملویل و «مزد ترس» (۱۹۵۳) اثر کلوزو تحقیق می‌کرد. این ترکیب نا‌متجانس تاثیرپذیری نشان می‌دهد که عملکرد فیلمسازی «وو» به نیت مولف، یا تکنیک‌ها یا ابزاری که خشونت را «زیبایی‌شناسانه» ارائه می‌دهد، تقلیل‌پذیر نیست بلکه بیشتر به عنوان عملکرد فرهنگی پیوندی و یک «توده متراکم از زیبایی‌شناسی سیاسی، تاریخی و فرهنگی» (ویلیامز، وینتر-۱۹۹۷. ص ۶۷) قابل درک است.