اِبْنِ سَکَنْ، ابوعلی سعید بن عثمان بن سعید بزّاز یا بزّار مصری (294- 15 محرم 353ق/907- 2 فوریهٔ 964م)، محدث و رجالی. ابن عساکر (9/394) با ذکر سلسلهای قابل تردید نسب او را با هفت واسطه به خسرو انوشیروان میرساند. ذهبی اصل وی را از بغداد میداند ( سیر،16/117). ابن سکن، برای کسب علم فاصلهٔ نیل تا جیحون را درنوردید و در شهرهای مختلف ماوراءالنهر، خراسان، عراق، شام و مصر استماع حدیث کرد و سرانجام در مصر اقامت گزید (ابن عساکر، ذهبی، همانجاها؛ ابن خیر، 95؛ سبکی، 20). گویا وی در این سفرها به تجارت نیز میپرداخته و هزینهٔ سفر را تأمین میکرده است (نک: ذهبی، همانجا). علمای رجال او را به کثرت حدیث وصف کردهاند (ابن عساکر، سبکی، همانجاها). ذهبی (همانجا) ابن سکن را در جرح و تعدیل رجال و تشخیص حدیث صحیح از مُعلّ صاحبنظر دانسته است. ابن سکن اولین محدثی است که صحیح بخاری را در مصر رواج داد (ذهبی، همانجا). او صحیح بخاری را از شاگرد مستقیم او، فِرَبْری، فراگرفت (ذهبی، سیر، 16/117) و روایت او اگرچه در مشرق رواج نیافت، ولی به وسیلهٔ شاگردانش چون جُهَنی و ابن مفرج به اندلس برده شد و در طی قرون متمادی در آنجا تداول یافت (ابن حزم، 1/118؛ ابن عبدالبر، 1/4؛ ابن عطیه، 66 -67؛ ابن خیر، 95؛ ابن حجر، فتح الباری، 1/3؛ بلوی، 241). از مشایخ ابن سکن میتوان ابوالقاسم بغوی، ابوبکر ابن ابی داوود، ابوالعباس ابن عقده، ابوالحسن ابن جوصا، ابوجعفر طحاوی و ابوحامد ابن شرقی را نام برد (نک: ابن عساکر، ذهبی، همانجاها). از میان شاگردان و راویان او نیز عبدالله بن محمد جهنی، محمد بن احمد بن مفرج اندلسی، خلف بن قاسم و ابوعبدالله ابن منده شایان ذکرند (نک: ابن حزم، ابن عطیه، ابن عساکر، همانجاها؛ ابن خیر، 211؛ ذهبی، همان، 16/117- 118). آثار: 1. الحروف فی الصحابهٔ، در تاریخ و شرح حال اصحاب پیامبر(ص) که به عنوان یکی از منابع اساسی مورد استفادهٔ ابن عبدالبر در «الاستیعاب» (1/12) و ابن حجر در الاصابهٔ (1/3، 15، جم) قرار گرفته است. اینکه کتاب الحروف تا چه حد در معرفهٔ الصحابهٔ از ابن منده شاگرد ابن سکن تأثیر گذارده، قابل بررسی است.2. الصحیح المنتقی، که گاه با عناوین دیگری چون السنن الصحاح شناخته میشود (نک: سبکی، 19-20؛ حاجی خلیفه، 2/1006، 1074، 1705، 1712). این کتاب ظاهراً تنها در اندلس رواج داشته است (ذهبی، تذکره، 3/938؛ قس: همو، سیر، 16/117) و ابن حزم آن را مورد ستایش قرار داده است (ذهبی، سیر، 118). سبکی (همانجا) در قرن 8ق/14م نسخهای از آن را دیده و ضمن توصیف سبک کتاب، خطبهٔ آغازین و حدیثی از آن را نقل کرده است. در نسخهای که سبکی دیده اسناد احادیث حذف شده، ولی دلیلی در دست نیست که بتوان این حذفها را به خود ابن سکن نسبت داد. در حال حاضر یک نسخهٔ خطی در دو صفحه مشتمل بر احادیث ابن سکن در کتابخانهٔ احمد ثالث وجود دارد I/189) که از ارتباط احتمالی آن با الصحیح اطلاعی در دست نیست. 3. الضعفاء و المتروکین، که ابن خیر آن را در فهرست خود (ص 211) ذکر کرده و متذکر شده که تألیفی ناتمام بوده است، گویا ابن خیر نسخهٔ آن را دیده بوده است. ابن عساکر (همانجا) نیز از کتاب بزرگی در شناخت راویان از ابن سکن سخن گفته و تصریح کرده که بخشی از آن را دیده است. ابن عساکر یادآور شده که در آن کتاب اغلاطی دیده، ولی در مورد این اغلاط توضیحی نداده است و میتوان احتمال داد که این اغلاط مربوط به کاتب نسخه بوده است.