اِبْنِ اَخْضَرْ، عبدالعزیز بن محمود بن مبارک بن محمود جُنابَذی (524 -611ق/1130-1215م)، مورخ، فقیه و محدث حنبلی و از حافظان بنام حدیث. به گفتهٔ یاقوت (د 627ق/1230م) که در روزگار ابن اخضر میزیست و در شمار شاگردان او بود، ابن اخضر از یک خانوادهٔ ایرانی جنابذی (گنابذی، گنابادی) بود. خود او در بغداد متولد شد و در همانجا زیست و درگذشت (2/120-121). از این رو به جنابذی بغدادی شهرت یافت. او از پدرش و نیز از علی بن بکتاش، عالمانی چون قاضی ابوبکر انصاری، ابوالقاسم سمرقندی، ابومحمد یحیی بن طراح، عبدالوهاب انماطی (یاقوت، 2/121؛ ذهبی، تذکرهٔ، 4/1384)، ابوالفضل محمد بن ناصر، ابوالفضل ارموی و ابن البطی (همو، سیر، 22/31)، ابومحمد عبدالجبار بن احمد بن ثوبهٔ، ابومنصور محمد بن عبدالملک بن خیرون، ابوسعد احمد بن بغدادی، علی بن هبهٔالله بن عبدالسلام، علی بن محمد ابن علی هروی، سعدالخیر بن محمد انصاری، ابوالقاسم سعید بن احمد ابن بناء (منذری، 2/317- 318) فقه و حدیث و دیگر دانشها را فراگرفت و خود از استادان بنام فقه و حدیث گردید. ابن دُبیثی گویه که ابن اخضر در مسجد قصر بغداد حوزهٔ درس داشت و کسان بسیاری از او حدیث میآموختند، از جمله: یوسف بن خلیل، ابوعبدالله مقدسی، ابوعبدالله برزالی، نجیب عبداللطیف، علم الدین قاسم لورقی، علی بن اخضر، اسرائیل بن احمد قرشی (ص 257)، زینالدین خالد، محمد بن نصر بن عبدالرزاق، علی بن میران، عفیف علی بن عدلان موصلی، احمد بن حسین داری خلیلی، جمال یحیی بن صیرفی، مقداد بن ابی القاسم قیسی (ذهبی، سیر، 22/32)، احمد بن محمد بن بنیمان همدانی، محمد بن نصر جیلی، علی بن مهران سبط عاقولی، علی بن زریق، محمد بن سعید النشف (همو، تذکرهٔ، 4/1385) و ابن جوزی (ابن عماد، 5/47). به گفتهٔ یاقوت (2/121) او در محلهٔ نهر معلی در شرق بغداد میزیست و در روزگار خود بنام ترین محدّث و حافظ حدیث در عراق شمرده میشد. ابن نقطه از شاگردان او گوید: کسی را همتای او ندیدم (ذهبی، سیر، 22/32). او در علم، زهد، پارسایی و عبادت نیز شهره بود. آوردهاند که از سر پارسایی و احتیاط از شهادت در محکمهٔ قضا خودداری میکرد (همو، تذکرهٔ، 4/1384). ابن اخضر از پیروان متعصب امام احمد بن حنبل بوده است (یاقوت، 2/121). در عین حال گروهی از رجال شناسان وی را از راویان موثق دانستهاند (ذهبی، سیر، 22/31؛ ابن رجب، 2/80؛ ابن دبیثی، 257). از اینکه معتمدان حدیثِ اهل سنت مانند ابن دبیثی، ابن نجار، ابن نقطه، ضیاءمقدسی، برزالی، ابن خلیل و زین خلف نابلسی از او حدیث نقل کردهاند (ابن رجب، 2/18)، وثاقت او استوار میگردد. ابن اخضر در عین اشتغالات علمی بسیار، پیشهٔ پارچهفروشی داشت و از این رو به «بزاز» شهرت یافت (ذهبی، سیر، 22/31-32). به ابن اخضر آثار زیر را نسبت دادهاند که چیزی از سرنوشت آنها نمیدانیم: 1. معالم العترهٔالنبویهٔ و معارف اهل البیت الفاطمیهٔ، 2. تنبیه اللبیب و تلقیح فهم المریب فی تحقیق اوهام الخطیب، 3. تلخیص الاسماء فی اختصار الرسم و الترتیب، 4. المقصد الارشد فی ذکر من روی عن احمد، 5. الاصابهٔ فی ذکر الصحابهٔ و انباء الصحابهٔ، 6. فضایل شعبان، 7. طرق خبر الحسن بن عرفهٔ، 8. مشیخهٔ.