اِبْنِ اَبی عاصِم، ابوبکر احمد بن عمروبن ابی عاصم ضحاک شیبانی (206-287ق/821 -900م)، از فقها و حافظان بزرگ حدیث. وی بر مذهب ظاهری بود و قیاس را باور نداشت و بر پایهٔ آن رفتار نمیکرد (ذهبی، تذکره، 2/640 -641). ابن تغری بردی (2/122) او را از مصنفان حدیث و عالمی چیرهدست شمرده است. در پارهای از منابع از وی با عنوان «محدث بن محدث بن محدث» یاد شده است (ابن عساکر، تاریخ، 1/418). ابن ابی عاصم از مردم بصره بود. وی پس از درگذشت صالح بن احمد در اصفهان برمسند قضا نشست و مدت 13 یا 16 سال در این سمت بود، اما بر اثر پیشامدی که میان وی و علی بن متویه رخ داد، از کار برکنار شد (ابونعیم، 1/100؛ ذهبی، تذکره، همانجا). ابن ابی عاصم برای شنیدن و فراگیری و ثبت حدیث، ازاین دیار به آن دیار رفت (ابن کثیر، 11/84). در کوفه، بغداد، دمشق، مصر، حجاز و دیگر بلاد اسلامی گردش کرد و از عدهٔ بسیاری حدیث شنید (صفدی، 7/269) و در این سفرها با ابوتراب نخشبی و کسان دیگر از مشایخ صوفیان دیدار کرد، صحبت آنان را دریافت (ابن کثیر، همانجا). وی احادیث بسیاری شنیده بود و از بر داشت. دربارهٔ قدرت حافظهٔ او گفتهاند که در فتنهٔ صاحب الزنج، گنجینهٔ کتابهایش از میان رفت و او 50 هزار حدیث از حافظهٔخود نقل وبازنویسی کرد (ذهبی، تذکره، 2/641). به لیلی بن نعمان دیلمی (از سرداران حسن بن قاسم داعی صغیر) خبر دادند که ابن ابی عاصم، ناصبی است. او بیدرنگ فرمان قتل وی را صادر کرد، اما به علت نامعلومی از کشتن او چشم پوشید (ابن عساکر، تاریخ، 1/419؛ همو، تاریخ مدینهٔ دمشق، 7/88). آثار او را تا 300 برشمردهاند. آنچه از آنها به جای مانده، اینهاست: 1. الا¸حاد و المثانی (کوپریلی، 1/127)؛ 2. الاوائل، چاپ بیروت، 1987م؛ 3. الجهاد (ظاهریه، مجامیع، 68)؛ 4. الدّیات، چاپ قاهره، 1323ق/1905م؛ 5. الزّهد فی الدّنیا و الصمت و حفظ اللسان و العزلهٔ (همان، تصوف، 2/12)؛ 6. کتاب السّنهٔ فی احادیث الصفات علی طریق السلف، چاپ دمشق، 1985م؛ 7. عوالی الاحادیث و الاعالی و فرائد الخرائد و اللا¸لی، نسخهای از آن در کتابخانهٔ حمیدیهٔ استانبول موجود است 1/522) )؛ GAS, 8. المذّکِر و التذکیر و الذِکر (ظاهریه، مجامیع، 297). در مآخذ آثار دیگری نیز از او یاد شده است: المسند الکبیر، مشتمل بر 50 هزار حدیث (ذهبی، سیر، 13/436)؛ خلاف فی السّنن (صفدی، 7/269).