اِبْنِ خَطیبِ الدَّهْشه، نورالدین ابوالثّناء محمود بن احمد بن محمد حَمَوی (750-834ق/1349-1431م)، محدّث، فقیه، قاضی و ادیب شافعی. خاندان وی از فیوم مصر بود. پدرش خطیبِ جامعه دهشه بود و از این رو به لقب خطیب الدّهشه مشهور شد (سخاوی، 10/129). سخاوی وی را همدانی نیز خوانده (همانجا) که دلیل آن روشن نیست. در منابع قدیمتر مانند طبقات الشافعیهٔ ابن قاضی شهبه و انباء الغمرِ ابن حجر چنین نسبتی دیده نمیشود. او در حماهٔ نزد استادانی چون شهاب مرداوی، قاسم ضریر و کمال معرّی به فراگیری فقه و حدیث پرداخت و قرآن را حفظ نمود. پس از آن به مصر و شام سفر کرد و از عالمان آن دیار نیز دانش آموخت (ابن قاضی، 4/141؛ سخاوی، 10/130). وی در روزگار خود رئیس شافعیان حماهٔ بود (همانجا). در دولت المؤید به مقام قضای آنجا گمارده شد. او در این سمت با پاکدامنی به کار پرداخت و همواره به زهد و پارسایی زیست (ابن قاضی، همانجا)، اما در اوایل 826ق در دولت اشرف برسبای از قضاوت برکنار و خانهنشین شد (ابن عماد، 7/210) و تا هنگام وفات در حماه به فتوا و تحقیق و تألیف و تدریس پرداخت (سخاوی، 10/130). وی با اینکه حضور ذهن بسیار داشت. اما به گفته ابن قاضی شهبه (4/141-142) گاه در نقل دچار غفلت و سهلانگاری میشد. وی در ادب نیز چیرهدست بود و خط زیبایی داشت (ابن حجر، 8/249) و شعر نیز میسرود و بین او و بدرالدین ابن قاضی اذرعات مکاتباتی به نظم برقرار بود (همانجا) و نمونههایی از اشعارش در برخی از منابع احوال او آمده است. آثار: الف - چاپی: تحفهٔ ذوی الارب فی مشکل الاسماء و النّسب، در علم رجال که به کوشش تراوگوتمان1 در لیدن (1905م) به چاپ رسیده است (سرکیس، 93). ب - خطی: 1. التقریب فی علم الغریب که مختصری از کتاب دیگر وی موسوم به تهذیب المطالع است (نک: سخاوی، 10/130؛ برای نسخههای این کتاب نک: خدیویه، 1/286-287؛ ازهریه، 4/10؛ لوفگرن، شم )132 )؛ A) 2. تهذیب المطالع لترغیب المطالع که تهذیبی از کتاب مطالع الانوار ابن قرقول بوده و در علم غریب الحدیث است، دو نسخه از آن در مصر موجود میباشد (خدیویه، 1/291؛ سید، 1/190)؛ 3. شرح الکافیهٔ الشافیهٔ که گویا همان تحریر الحاشیهٔ فی شرح الکافیهٔ الشافیهٔ باشد که سخاوی (همانجا) به آن اشاره کرده است. نسخهای از آن در دارالکتب مصر موجود است (نک: )؛ GAL,S,I/526 4. شرح وسیلهٔ الاصابهٔ الی طریق صنعهٔ الکتابهٔ که شرحی است بر منظومهٔ وسیلهٔ الاصابهٔ از خود وی. نسخههای آن در کتابخانههای خدیویه (خدیویه، 6/152)، توپکاپی (کاراتای، شم چستربیتی ( آربری، شم 4413 )، المالی (نک: پارماکسیز اوغلو، موجود است (در مورد آثار منسوب نک: ابن قاضی شهبه، ابن حجر، سخاوی، همانجاها).