بوحبّه،،ویرانههایی باستانی واقع در 45 کیلومتری جنوبغربی بغداد و در فاصلهٔ 12 کیلومتری کرانهٔ شدقی رود فرات( ؛رو1،نقشهٔ سومر واکد؛پاولی،ذیل سیپارا2).در این ویرانه کاوش کافی نشده است(مایر،770/XXI)،اما از لحاظ عظمت،تپههای شوش را با آن مقایسه کردهاند(کرزن،2/235).پس از حفاریهای رسام در 1881و1882م ثابت شد که ویرانههای ابوحبه محل شهر باستانی سیپار یا سیپارا بوده است.پلینوس و بطلیموس از این شهر به عنوان یکی از شهرهای تاحیهٔ بینالنهرین یاد کردهاند(پاولی،همانجا).بطلیموس(ص182،183)آن را به عنوان جنوبیترین شهر از 22 شهر این ناحیه که در کنار فرات قرار داشته،ذکر کرده است.در گذشته شهر سیپار مانند بسیاری دیگر از شهرهای باستانی این ناحیه-بابل،اور،نیپور و…-در کنار رود فرات قرار داشته است،لیکن به واسطهٔ انحراف مسیر رودخانه،در حال حاضر بقایای غالب آنها در فاصلهٔ کم و بیش زیاد از این رود دیده میشود(رو،21).با آنکه به هنگام برپایی امپراتوری بابل،سیپار شاهانی مستقل داشت،اما دومین شاه از سلسلهٔ اول پادشاهان بابل(2211-2175قم)در بیستونهمین سال سلطنت خود به دور سیپار دیوار کشید و این شهر حداقل از این زمان به قلمرو بابل تعلّق یافت و به سبب داشتن وضع استراتژیک تا مدتها از بزرگترین شهرهای بابل به شمار میرفت(پاولی،همانجا).معبد شَمَش یا الههٔ آفتاب در حدود 2800قم توسط نرمشین3 ،شاه اکد،در این شهر بر پا شد و در دورههای بعد چند بار نوعسازی شد که آخرینبار آن توسط نبونئید4 (556-539قم)انجام پذیرفت(همانجا؛قس:امستد،50).الههٔ آفتاب از خدایانی بود که اهمیت فرامنطقهای داست(رو،88).معبد سیپار دارای 300 تالار،اتاق و نیز غمارتهایی مخصوص کاهنان و نگهداری دفاتر بوده است(پیرنبا،1/54).این معبد از معابدی است که فرهنگ سومریـاکدی را حفظ کردهاند(رو،381).امستد(ص187)گزارش می دهد که سکههای یافته شده در معبد سیپار ظاهرا اولین سکههایی است که به عنوان پول به کار رفتهاند.در زمان حمورابی،سیپار جزء قلمرو او به شمار میرفت(رو،178-179).همو در در اواخر حکمروایی خود دستور داد تا فرمانهای او را بر ستونهای سنگی حک کنند.یکی از این ستونها که به طور کامل به دست آمده است،مربوط به معبد سیپار است که بعداً توسط عیلامیها به شوش برده شد و سپس در 1901م توسط کاوشگران فرانسوی به موزهٔ لوور انتقال یافت(همو،185-187).از 911ق م دوران ناآرامی منطقهٔ بینالنهرین آغاز میشود که طی آن ناآرامیها به منطقه هجوم آورده و در دو سوی فرات استقرار مییابند و سرانجام تا کرانههای دجله پیش میروند.د رهمین زمان معبد شمش سیپار غارت و ویران میشود(همو،253-254).در پاییز 539ق م کورش هخامنشی در پانزدهمین روز از حملهٔ خود به بابل، شهر سیپار را به صلح فتح کرد(همو،352).از این زمان شهر سیپار حداقل تا 8سال محل اقامت کمبوجیه بود(امستد،87).در این دوره،یکی از دو راه اصلی که بینالنهرین را به سوریه و ساحل مدیترانه متصل میساخت،از این شهر آغاز میشد که آن را به منطقهٔ حمص و از آنجا از طریق راههای فرعی به بنادر فینیقیه،دمشق و یا فلسطین متصل میساخت(رو،29).سیپار(یا سیپار شاشمش)و آکاده1(سیپار شاآنونیتو)که ظاهراً به واسطهٔ رود فرات از یکدیگر جدا میشدند،برروی هم شهری واحد را تشکیل میدادند( ).بسیاری از دائرهٔ المعارفها این دو شهر را برروی هم شهر سفروایم2 کتاب مقدس فرض کردهاند(آمریکانا؛بروکهاوس؛ ؛قس:هاکس،478-479).مآخذ:بطلمیوس،الجغرافیا،به کوشش فؤاد سزگین،فرانکفورت،1407ق/1987م؛پیرنیا،حسن،ایران باستان،تهران،1366ش؛کرزن،جرج،ن.،ایران و قضیهٔ ایران،ترجمهٔ غ.وحید مازندرانی،تهران،1350ش؛هاکس،قاموس کتاب مقدس،بیروت،1928م؛نیز:Americana;Brockhus; ;Meyer;Olmstead,A.T,History of the Persian Empire,London,1976;Pauly;Roux,G.,Ancient Iraq,London,1977.عباس سعیدی</p>