اِبْنِ عَرَبْشاه، ابونصر هبهٔالله عبدالوهاب بن احمد حاج طرخانی (18 شوال 813 - 15 رجب 901ق/13 فوریهٔ 1411-30 مارس 1496م)، ملقب به تاجالدین، فقیه و ادیب حنفی. وی در حاج طرخان (آستاراخان) به دنیا آمد و در نوجوانی با پدرش، ابن عربشاه بزرگ، به توقات (واقع در ترکیهٔ فعلی) و از آنجا به شام رفت. عربی و فقه را نزد پدر آموخت و از قاضی شهابالدین ابن حَبّال و عایشه دختر شرائحی و نیز از ابن حجر عسقلانی حدیث شنید. همچنین در دمشق «فرائض» را از شهابالدین احمد حمصی فراگرفت و ارجوزهای در این زمینه به نام روضهٔ الرائض سرود. در 850ق حج گزارد و پس از آن مدتی در دمشق و قاهره نیابت قضا را برعهده داشت، سپس در 884ق قضای دمشق را برعهده گرفت، اما در 885ق از کار برکنار شد. آنگاه به قاهره رفت و پس از مدت کوتاهی به تدریس فقه در مدرسهٔ صرغتمشیه مشغول شد. و سرانجام در همانجا درگذشت (سخاوی، 5/97؛ ابن ایاس، 3/319؛ ابن طولون، 234؛ غزی، 1/258). از شاگردان او میتوان علاءالدین صیرفی و محیوی مصری قبایی را نام برد. سخاوی نیز شفاءالکلیم و بعضی از آثار ابن عربشاه را از او شنیده است (سخاوی، همانجا). تمیمی (1/500) دانش او را نزدیک یا برابر با دانش پدرش دانسته و مهارت او را در صناعت او را در صناعت توقیع در کتابت، ستوده است. ابن عربشاه اشعار بسیاری سروده و غالب کتابهایش را به نظم در آمیخته است. ابن طولون (همانجا) شعر او را ستوده، اما تمیمی (همانجا) ابیاتی از او آورده و اشعار خوب او را اندک شمرده است. آثار خطی: 1. الارشاد المفید لخالص التوحید یا الارشاد فی الاعتقاد، شعری است در حدود 300 ،1بیت که نسخهای از آن در کتابخانهٔ طلسیهٔ حلب موجود است (جامعه، 15(1)/252-253)؛ 2. اشرف الانساب نسب افضل الانبیاء و اعظم الاحباب، در بحر رجز که در ربیعالاول 888 سروده شده و شامل 33 بیت در مدح پیامبر اسلام(ص) است. نسخهایازآن در برلین نگهداریمیشود ( آلوارت، شم 2531 )؛ 3. اشرف الرسائل و اظرف المسائل، در بحر رجز که در 892ق سروده شده و شامل 125 بیت دربارهٔ فرزندان، زنان و اصهار پیامبر (ص) است (همان، شم 8160 )؛ 4. تحریر تنقیح البیان فی تقریر توضیح مسائل خامس الارکان (الحج)، که نسخهای از آن در کتابخانهٔ خالدیهٔ بیتالمقدس موجود است (مخلص، 4/411)؛ 5. تضرع العبد الذلیل لرّبهِ المولی الجلیل، تخمیس الوسیلهٔ العظمی. موعظهای است به شعر در بحر بسیط که قسمتی از آن را الغایهٔ القصوی و نهایهٔ الا´مد الا´قصی نامیده است ( آلوارت، شم 7923(5) ,(1 )8160 )؛ 6. الجلالیهٔ العظمی فی التوحید الا´سنی، که در 893ق سروده شده است (همان، شم (4 )7923 )؛ 7. الجوهرهٔ الوضیّهٔ تخمیس القصیدهٔ الشریفهٔ العلویّهٔ، که در ذیقعهٔ 900ق سروده شده و در باب مناجات امیرالمؤمنین علی (ع) است. نسخهای از آن در گوتا نگهداری میشود ( پرچ، 29 /1 )؛ 8. رسالهٔ الا´نجاب فی ذکر الخلافهٔ لا´فضل الا´صحاب، رسالهای است منظوم در حدود 150 بیت که در شعبان 892 سروده شده ( آلوارت، شم 9697 )؛ 9. رسالهای در شرح حال پدر خود که نسخهای از آن در کتابخانهٔ خالدیه موجود است (مخلص، همانجا)؛ 10. روضهٔ الرائض فی علم الفرائض، که خود او شرحی نیز بر آن داشته است (سخاوی، 5/97). طلس در مجلهٔ المجمع (20/444) آن را شرح منظومهای در فرائض به نام التاجیّهٔ فی نظم السراجیّهٔ معرفی کرده است؛ 11. شرب ریاض التعبید، زلال مُزن التوحید، در اصول دین، نسخهای از آن در گوتا ( پرچ، همانجا) مضبوط است؛ 12. شفاء الکلیم بمدح النبی الکریم، اثری است منظم که در 872ق سروده شده و نسخهای از آن در کتابخانهٔ گوتا ( پرچ، شم موجود است (مخلص، 4/410)؛ 13. کشف الکروب، ذکراولیاءِالله علاّم الغیوب، در ذکر برخی صالحان به نثر و نظم در 4 صفحه ( پرچ، )؛ I/30 14. تنزیه الموحّد، لامیّهای است دربارهٔ توحید که نسخهای از آن در خالدیه موجود است (مخلص، 4/411)؛ 15. لطائف الحکم، مجموعهٔ شعرهای مثل گونه است که نسخهای از آن در برلین نگهداری میشود ( آلوارت، شم 8187 )؛ 16. مرشد الناسک (السالک) لا´داءِ المناسک، در 200 ،1بیت و مضبوط در خالدیه (مخلص، 4/410) و در گوتا ( پرچ، همانجا)؛ 17. مفرّج الشدّهٔ، تضمینی است از قصیدهٔ معروف البردهٔ بوصیری مشتمل بر 440 بیت که آن را در محرم 897 سروده است ( آلوارت، شم 7822 )؛ 18. نونیهٔ فی الوحید، که در خالدیه موجود است (مخلص، همانجا). علاوه بر آثار مذکور قطعاتی پراکنده نیز از شعر و نثر او در کتابخانهٔ گوتا ( پرچ، شم موجود است. آثار یافت نشده: 1. الجوهر المنضّد فی علم الخلیل بن احمد؛ 2. دلائل الانصاف، در فقه و در بیش از 25 هزار بیت؛ 3. فتح (نفح) العبیر من فتح الخبیر فی علم التعبیر، منظومهای است در حدود 4 هزار بیت (سخاوی، 5/97- 98؛ قس: تمیمی، همانجا؛ زرکلی، 4/180)؛ 4. المنح المعظّمهٔ فی نظم مسائل المقدمهٔ (حاجی خلیفه، 2/1796)، که مقدمهٔ ابولیث نصر بن محمد سمرقندی را در آن به نظم درآورده است.