اِبْنِ عَتائِقی، کمالالدین عبدالرحمان بن محمد بن ابراهیم حِلّی (د بعد از 788ق/1386م)، عالم و مؤلف امامی. از جزئیات زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست، لیکن آثار او که بین 732 تا 788ق تألیف شده است، حدود زمان زندگی او را نشان میدهد (نک: آقا بزرگ، الذریعهٔ، 3/356، 14، 259). انتسابش به عتائق (روستایی در نزدیکی حله) موجب شهرت وی به این نام شده است. ابن عتائقی در حله تحصیل کرده و در 746ق سفری 20 ساله به فارس و اصفهان داشته و پس از مراجعت به عراق تا پایان عمر در نجف اقامت گزیده است (زرکلی، 3/330). بهاءالدین علی بن عبدالحمید نجفی در السلطان المفرج و کفعمی در المصباح دانش و منش وی را ستودهاند. از استادان وی علی بن محمد کاشانی صاحب تعریف الزبدهٔ و از شاگردانش علی بن عبدالحمید را میشناسیم (افندی، 3/104- 105؛ آقابزرگ، همان، 14/259-260) و نیز از شخصی با نام زهدری یا ابن زهدری به عنوان شیخ روایت او یاد شده است (افندی، همانجا). آثار: ابن عتائقی دارای آثاری متعدد در زمینههای گوناگون است. در کتابخانهٔ روضهٔ حیدریه (غرویّه) حدود 30 اثر از تألیفات وی نگاهداری میشود که از آنها 12 اثر به خط خود اوست (نک: عواد، 135؛ حسینی، 47، جم). بجز چند مورد تمامی آثار او شروحی است که بر تألیفات دیگران نوشته و یا آنها را مختصر کرده است. تنها اثر چاپی وی کتاب الناسخ و المنسوخ است که در 1970م در نجف به کوشش عبدالهادی فضیلی به چاپ رسیده است. ابن عتائقی در این کتاب، ضمن بیان معنای نسخ و انواع آن به بررسی آیات منسوخ پرداخته است. برخی از آثار خطی وی عبارتند از: 1. الارشاد فی معرفهٔ مقادیر الابعاد، در هندسه. این کتاب که در 788ق تألیف آن به پایان رسیده، شرح باب چهارم از کتاب التذکرهٔ خواجه نصیرالدین طوسی است (همو، 59)؛ 2. الا´ولیات، که مختصر الاوائل ابوهلال عسکری است و نسخهای از آن در کتابخانهٔ روضهٔ حیدریه (غرویّه) موجود است (آقابزرگ، الذریعهٔ، 2/481)؛ 3. الایضاح و التبیین در شرح مناهج الیقین علامهٔ حلی (حسینی، 37)؛ 4. الدر المنتخب فی لباب الادب، که نسخهای از آن در کتابخانهٔ روضهٔ حیدریه (غرویّه) یافت میشود (آقابزرگ، همان، 8/74)؛ 5. درر النقاد فی شرح الارشاد (مشکوهٔ، 3/2711)؛ 6. شرح پرسشهای ابن میثم از خواجه نصیرالدین طوسی (حسینی، همانجا)؛ 7. شرح دیوان المتنبی (همو، 52)؛ 8. شرح نهج البلاغهٔ. در این اثر که معروفترین تألیف وی به شمار میآید، از چند شرح نهج البلاغه همچون شرحهای ابن ابی الحدید و ابن میثم بحرانی استفاده شده است (نک: ابن عتائقی، جم). نسخههایی از آن در برخی کتابخانهها از جمله در نجف و خوی موجود است (نک: سپهسالار، 126- 128؛ حائری، 1/421-423؛ آقابزرگ، همان، 14/132)؛ 9. غرر الغرر و درر الدرر، که مختصر الامالی سید مرتضی است (شورا، 2/168؛ برای دیگر آثار وی به این مآخذ مراجعه شود: افندی، 3/104- 105؛ آقابزرگ، طبقات، 110؛ حسینی، جم).