دومین مجلد از سیزدهگانه 'تخیل جامعه شناسی در بستر تاریخ 'است که با عنوان 'جامعه شناسی دینی در شرق باستان 'به طبع رسیده است .نگارنده در مقدمه خویش در باب تخیل جامعه شناسی می گوید ':تاریخ جدل نظریههای اجتماعی اندیشمندان یا تخیل جامعه شناسی بشر تاریخ آنقدر عمیق و متناسب با واقعیتهای زندگی انسان رشد پیدا نمود که اثرات آن هیچگاه از ذهن نظری و تجربیات روش شناختی جامعه شناسان معاصر پاک نشده ....از انواع این تجربیات, یکی تجربه و تلاش دینداران و راهنمایان ادیان مختلف بوده است تا بهترین شیوه نظری و روش شناختی ساخت جامعه و هدایت آن را از نادرستیها, به درستیها پیدا کنند .جوامع شرقی به دلیل سبقتی که در آغاز کردن تاریخ داشتند, اولین بستر تاریخی را برای تشکیل چنین تخیلهای جامعه شناسی پدید آورند .'نگارنده بعد از مقدمه کوتاه, تعرفی از جامعه شناسی دین و جامعه شناسی دینی عرضه میکند, و میگوید' :جامعه شناسی دین سعی داشت تا موضوعهای دینی را به عنوان موضوعها و ایمان خارجی مورد بررسی قرار میدهد در صورتی که جامعه شناسی دینی سعی دارد موضوعهای اجتماعی ـ و نه صرفا دینی ـ و اعیان جامعه شناختی را با به کار بستن روشهای علمی ولی در چارچوب مکتبی یک دین خاص بسنجد .'وی در ادامه, معرفت شناسی جوامع شرق, تخیل جامعه شناختی در اندیشه زرتشت و معرفتشناسی اندیسه ایرانی در دوره ساسانی را ـ به ویژه به هنگام ظهور مانی و مزدک ـ بررسی مینماید .در این قسمت موضوعاتی چون' :جهان بینی مانی', 'فلسفه علمی و سلوک اجتماعی', 'منش اجتماعی و معرفت شناسی جامعه ساسانی ', 'آسیب شناسی اجتماعی جامعه ساسانی', 'هستی شناسی و تخیل جامعه شناختی مزدک 'شرح داده شده است .