دائره ٔ دوران . [ ءِ رَ / رِ ی ِ دُو ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) فلک را گویند.

دائره ٔ دیرپای . [ ءِ رَ / رِ ی ِ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) کنایه از فلک است :
کیست در این دائره ٔ دیرپای
کو لمن الملک زند جز خدای .

نظامی .

دائره زدن . [ ءِ رَ / رِ زَ دَ ] (مص مرکب ) حلقه بستن :
بگرد هری حلقه بست آن سپاه
چو هاله که زد دائره گرد ماه .

هاتفی (از آنندراج ).
|| زدن دورویه ؛ نواختن دایره ، ساز معروف .

دائره ساختن . [ ءِ رَ / رِ ت َ ] (مص مرکب ) دائره کشیدن . || دایره وار نوشتن نام امراء تا تقدم و تأخری متصور نشود :
هر جا که بنام امرا دائره سازند
زان دائره نام توشمارند نخستین .

معزّی .
و رجوع به دائره کشیدن شود.

دائره ٔ سمامهٔ. [ ءِ رَ / رِ ی ِ س َ م َ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) دائره ای است مستحب در گردن اسب . (منتهی الارب ). و هی السادسهٔ من الدوائر التی تکون فی الخیل .و هی دائرهٔ تکون فی وسطالعنق . (صبح الاعشی ج 2 ص 29).

دائره ٔ سمت . [ ءِ رَ / رِ ی ِ س َ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) دائره ای عظیمهٔ از فلک که بر دو قطب افق و دو قطب منطقه بگذرد. صاحب کشاف اصطلاح الفنون آرد: دائرهٔ سمت ، هی عظیمهٔ تمر بقطبی الافق و بقطبی المنطقهٔ. و تسمی ایضاً بدائرهٔ وسط سماالرؤیهٔو بدائرهٔ وسط سماءالطالع و بدائرهٔ عرض اقلیم الرؤیهٔو بدائرهٔ انحراف منطقه البروج من الافق . و تطلق دائرهٔالسمت ایضاً علی الدائرهٔ السمتیهٔ هی دائرهٔالارتفاع .

دائره ٔ سمتیه . [ ءِ رَ / رِ ی ِ س َ تی ی َ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) (۱) رجوع به دائره ٔ سمت شود.

دائره ٔ صغیره . [ ءِ رَ / رِ ی ِ ص َ رَ / رِ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) دایره ای که از محل تقاطع کره با صفحه ای که مارّ بر مرکز کره نیست بوجود آید.

دائره ٔ عرض . [ ءِ رَ / رِ ی ِ ع َ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) دائره ٔ عظیمه ای که بدو قطب منطقه و بجزئی از معدل بگذرد. صاحب کشاف اصطلاحات الفنون آرد: هی عظیمهٔ تمر بقطبی المنطقهٔ و بجزء ما من المعدل او بکوکب ما. و تسمی ایضاً بدائرهٔالمیل الثانی لان المیل الثانی انما یعرف بها. اعلم ان هذه الدوائرمنها ما هی متحدهٔ بالشخص ، و هی المعدل و المنطقهٔ و المارهٔ بالاقطاب و منها ما هی متحدهٔ بالنوع و هی دائرهٔالمیل و...

دائره ٔ عروضی . [ ءِ رَ / رِ ی ِ ع َ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) رجوع به دوائر عروضی و دایره ٔ عروضی شود.

دائره ٔ عظمی . [ ءِ رَ / رِ ی ِ ع ُ ما ](ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) رجوع به دایره ٔ عظیمه شود.

دائره ٔ عظیمهٔ. [ ءِ رَ / رِ ی ِ ع َ م َ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) دایره ٔ عظمی . هرصفحه ای که از مرکز کره بگذرد شکل حاصل از محل تقاطعکره با آن صفحه دایره ای بنام دائره ٔ عظیمه ایجاد کند. صاحب غیاث اللغات گوید: بدانکه دائره ٔ عظیمه آن را گویند که تنصیف کره نماید که این دائره بر آن کره فرض کرده شود و اگر دائره ای تنصیف کره ننماید آن را دائره ٔ صغیره گویند و دائره ٔ عظیمه که اهل هیأت بر فلک فرض کرده ان...

دائره ٔ قالع. [ ءِ رَ / رِ ی ِ ل ِ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) دائره ٔ پشت اسب که زیر نمد زین باشد و آن مکروه است . (منتهی الارب ): و هی العاشرهٔ تکون فی الخیل و هی دائرهٔ تکون تحت اللبد. قال ابن قتیبهٔ: والعرب یکرهون هذه الدائرهٔ. (صبح الاعشی ج 2 ص 29).

دائره کشیدن . [ ءِ رَ / رِ ک َ / ک ِ دَ ] (مص مرکب ) رسم کردن دائره . حلقه کشیدن . رسم کردن خطی گرد که همه ٔ نقاط آن از مرکز بیک فاصله باشد :
ز خط کشید رخت گرد خویش دائره ای
فغان که رهزن دلها حصار پیدا کرد.

صائب .
صاحب آنندراج گوید:دائره کشیدن و ساختن آن است که سایلی برای خود یا غیری بجهت فراهم آوردن زری کاغذی گیرد و د...

دائره ٔ گرد. [ ءِ رَ / رِ ی ِ گ ِ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) دایره که کاملاً مدور باشد. || آفتاب .

دائره ٔ لاهز. [ ءِ رَ / رِ ی ِ هَِ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) دائره ٔ تندی زیر بناگوش اسب و آن منحوس است . (منتهی الارب ).

دائره ٔ لطاهٔ. [ ءِ رَ / رِ ی ِ ل َ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) گردش موی که بر پیشانی اسب و جز آن باشد. (منتهی الارب ). و هی الثانیهٔ من الدوائر التی تکون فی الخیل و هی دائرهٔ تکون فی وسطالجبههٔ. (صبح الاعشی ج 2 ص 29).

دائره ٔ لهزمهٔ. [ ءِ رَ / رِ ی ِ ل َ زَ م َ / م ِ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) دائره ای بر تندی زیر بناگوش که استخوانی است برآمده . (منتهی الارب ). و هی الرابعهٔ من الدوائر التی تکون فی الخیل . و هی دائرهٔ تکون فی لهزمهٔالفرس . (صبح الاعشی ج 2 ص 29).

دائره ٔماره باقطاب اربعهٔ. [ ءِ رَ / رِ ی ِ مارْ رَ / رِ ب ِ اَ ب ِ اَ ب َ ع َ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) دایره ای که بر دو قطب منطقهٔالبروج و هر دو قطب معدل النهار و هر دو میل کلی میگذرد. هی المارهٔ بقطبی معدل النهار و بقطبی البروج . و قطبا هذه الدائرهٔ الاعتدالان . (کشاف اصطلاحات الفنون ). و رجوع به دائره ٔ عظیمه شود.

دائره ٔ متفقه . [ ءِ رَ / رِ ی ِ م ُت ْ ت َ ف ِ ق َ / ق ِ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) یکی از دوائر عروضی . رجوع به دوائر عروضی و دایره ٔ عروضی و نیز رجوع به متفقه شود.

دائره ٔمجتلبه . [ ءِ رَ / رِ ی ِ م ُ ت َ ل ِ ب َ / ب ِ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) یکی از دوائر عروضی . رجوع به دوائر عروضی و دایره ٔ عروضی و رجوع به مجتلبه شود.

دائره ٔ محیا. [ ءِ رَ / رِ ی ِ م ُ ح َی ْ یا ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) دائره ٔ موضع انفراق گوشت زیر ناصیه . (اقرب الموارد). من الدوائر التی تکون فی الخیل . فقد عد ها العرب ثمانی عشرهٔ دائرهٔ. بعضها مستحب و بعضها مکروه . الاولی دائرهٔالمحیّا و هو الوجه ، و هی لاحقهٔ باسفل الناصیهٔ. (صبح الاعشی ج 2 ص 29).

دائره ٔ مختلفه . [ ءِرَ / رِ ی ِ م ُ ت َ ل ِ ف َ / ف ِ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) یکی از دوائر عروضی . و نیز رجوع به مختلفه شود.

دائره ٔ مشتبهه . [ ءِ رَ / رِ ی ِ م ُ ت َ ب ِ هََ / هَِ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) یکی از دوائر عروضی . رجوع به دوائر عروضی ، دایره ٔ عروضی و نیز رجوع به مشتبهه شود.

دائره ٔ معدل النهار. [ ءِ رَ / رِ ی ِ م ُ ع َدْ دِ لُن ْ ن َ ] (ترکیب اضافی ، اِمرکب ) هی عندهم منطقهٔالفلک الاعظم و تسمی ایضاً بفلک معدل النهار. والاضافهٔ الاولی فیهما بیانیهٔ. و تسمی ایضاً دائرهٔالاستواء و الاعتدال سمیت بها لتعادل النهار و اللیل فی جمیعالبقاع عند کون الشمس علیها. و تسمی ایضاً بالدائرهٔ الیومیهٔ لحدوث الیوم بحرکتها و بمنزلهٔالحمل و المیزان لمرورها باولهما و بالمدار الاوسط توسطها بین المدارات الموازیه...