اِبْن‌ِ طِراد، ابوالقاسم شرف‌الدین علی بن طراد بن محمد بن علی زینبی هاشمی (462- 538ق/1070-1144م)، راوی، نقیب النقبای بغداد و وزیر مستر شد و مقتفی عباسی. ابن طراد از اعقاب ابراهیم امام بود که زینب دختر سلیمان بن علی بن عبدالله بن عباس را به زنی داشت و از همین رو فرزندان وی به زینبی شهره شدند (سمعانی، 6/371، 372؛ ابن طقط...
اِبْن‌ِ طَرارا، ابوالفرج مُعافی ابن زکریّابن یحیی نهروانی (7 رجب 305- ذیحجهٔ 390/ دسامبر 917 - نوامبر 1000)، محدّث، مقری، ادیب و فقیه جریری. شهرت وی در برخی از منابع به شکل ابن طرارهٔ آمده است (ابوحیان، 2/134؛ یاقوت، ادبا، 19/151)، لیکن ابن طرار (قفطی، 3/296) و ابن طراز (خطیب، 13/230، جم) را باید مصحّف دانست (در مورد ضبط صحیح و...
اِبْن‌ِ طَراوه، ابوالحسین، سلیمان بن محمد بن طراوه (ح 438- 528ق/1406-1134م)، ادیب ونحوی عصرملوک‌الطوائف و مرابطون در اندلس. از جزئیات زندگی وی چندان اطلاعی در دست نیست. می‌دانیم که وی اهل مالقه بوده است (بلفیقی، 64) و نسبتش ظاهراً به سبا از نوادگان قحطان می‌رسد (نک: ضبی، 290؛ سیوطی، 1/602). پس از فراگیری مقدمات علوم، نز...
اِبْن‌ِ طُربای‌ِ حارِثی، احمد (ح 977-1057ق/1569- 1647م)، از امیران طایفهٔ حارثه (از شاخه‌های قبیلهٔ طی) که برای مدتی نسبتاً دراز بر منطقهٔ لجون (در فلسطین) و جنین فرمانروایی داشت. خاندان او از دیر زمان منطقهٔ مذکور را در اختیار داشتند (محبی، 1/221). آنان از دورهٔ ممالیک در منطقهٔ جنین - صفد ساکن شده بودند و آنگاه که عثمانیها سرزمین...
اِبْن‌ِ طُفِیْل، ابوبکر محمد بن عبدالملک بن محمد بن محمد قبسی (د 581ق/1185م)، طبیب، فیلسوف، شاعر، وزیر و فقیه اندلسی. تاریخ و محل تولد وی به درستی روشن نیست. بعضی نوشته‌اند که احتمالاً بین سالهای 495 تا 505ق/1102 تا 1111م (نک: بدوی، 1/67؛ قس: گنثالث، 348) در برشانه1 از نواحی المریه (ابن ابار، 96) یا در وادی آش2 از نواحی غرن...
اِبْن‌ِ طِقْطَقی، نک: آل طباطبا. </p>
اِبْن‌ِ طَلْحه، ابوجعفر احمد بن محمد طلحهٔ انصاری (د 631 یا 632ق/1234 یا 1235م)، کاتب و شاعر اندلسی که از باب انتساب به نیای خود، ابن طلحه نامیده شد (ابن خطیب، 1/243). از تاریخ تولد و دوران زندگانی وی اطلاعی در دست نیست، تنها می‌دانیم از یکی از خاندانهای بزرگ ساکن جزیرهٔ شقر از توابع بلنسیه برخاسته بود (ابن خلیل، 114؛ نک: اب...
اِبْن‌ِ طَلْحه، ابوسالم کمال‌الدین محمد بن طلحهٔ بن محمد بن حسن عَدَوی قرشی (582 -27 رجب 652ق/1186-12 سپتامبر 1254م)، شاعر، قاضی و فقیه شافعی. وی در یکی از روستاهای نصیبین زاده شد، برای کسب دانش به نیشابور رفت و در آنجا از مؤید بن محمد بن علی طوسی و زینب الشعریه بهره برد (ابن فوطی، «تلخیص»، 255- 256؛ ذهبی، العبر، 3/269؛ صف...
اِبْن‌ِ طُمْلوس، ابوالحجاج یوسف بن محمد (559 -620ق/ 1164-1223م)، پزشک و فیلسوف اندلسی. در مورد کنیه و شهرت و نیز نام پدر وی در مآخذ موجود آشفتگیهایی به چشم می‌خورد. کاتب المدخل الصناعهٔ المنطق اثر معروف ابن طملوس، در آغاز کتاب، او را ابوالحجاج محمد خوانده، ولی ابن ابی اصیبعه (2/81) کنیه‌اش را ابواسحاق دانسته است. ابن ابّار ی...
اِبْن‌ِ طولون، نک: احمد بن طولون. </p>
اِبْن‌ِ طولون، ابوعبدالله، یا ابوالفضل شمس‌الدین محمد بن علی ابن احمد (محمد) بن علی بن خمارویه بن طولون دمشقی حنفی (ح 880 - 12 جمادی الاول 953ق/1475-11 ژوئیهٔ 1546م)، محدث، فقیه، ادیب و مورخ. در صالحیه واقع در دامنهٔ کوه قاسیون در نزدیکی دمشق زاده شد (ابن طولون، «الفُلک»، 6). وی از سوی پدر ترک‌نژاد و ظاهراً از نسل امرای...
اِبْن‌ِ طولون، جامع، سومین مسجد ساختهٔ مسلمانان در مصر و یکی از بزرگ‌ترین مساجد کهن جهان اسلام که به فرمان احمد بن طولون در ناحیهٔ القطایع در حومهٔ فسطاط بر روی جبل یَشکُر برپا گردید. کِندی گوید: احمد بن طولون در 259ق/872م دستور داد تا مسجد جامعی بسازند و نیز گوید در 264ق ساختمان آن آغاز و در 266ق پایان گرفت (ص 216، 219)، اما به...
اِبْن‌ِ طُوَیْر، ابومحمد عبدالسلام بن حسن قیصرانی (525 - 617ق/1131-1220م)، تاریخ‌نگار مشهور و از صاحب منصبان عالی‌رتبهٔ اواخر عهد فاطمیان مصر. از زندگانی او اطلاع زیادی در دست نیست. ابن دقماق (ص 12) در شرح کوی دارالانماطی می‌نویسد: «این کوی از قدیم‌ترین کویهای مصر است و بسیاری از بزرگان از آن جمله ابن طویر در آنجا سکنی داشته‌ان...
اِبْن‌ِ طَهْمان، ابوسعید ابراهیم بن طهمان بن شعبهٔ (شعیب) خراسانی هروی، فقیه، مفسّر، متکلّم و محدّث (د 163ق/780م). از تاریخ تولد وی آگاهی دقیقی در دست نیست. اگر چه با توجه به تاریخ تولد ابوحنیفه (80ق/699م) که از ابن طهمان بزرگ‌تر بود (خزرجی، 1/47)، و تولد ابن مقسم (110ق/728م) که از ابن طهمان کوچک‌تر بود (ابن حجر، 1/275)،...
اِبْن‌ِ طَیِّب‌ْ، نک: ابوالفرج ابن طیب. </p>
اِبْن‌ِ طَیِّب‌ْ، ابوعبدالله محمد شَرَقی (شرگی، شراگی) ملقب به شمس‌الدین (1110-1170ق/1698-1757م)، محدث، نحوی، ادیب و مورخ مغربی. او در قریهٔ شراقه (شراگه) در نزدیکی فاس و در خانواده‌ای اهل علم و ادب به دنیا آمد (زبیدی، 1/3؛ کتانی، 2/1067- 1068، 1071) و دوران کودکی و نوجوانی را در فاس گذراند (مرادی، 4/91). دو ساله بود که پدرش...
اِبْن‌ِ طِیْفور، نک: ابن ابی طاهر طَیْفُور. </p>
اِبْن‌ِ ظافِر، جمال‌الدین ابوالحسن علی بن ظافر (569 -613ق/ 1174-1216م)، ادیب، شاعر، مورخ و کاتب دولت ایوبیان. وی در قاهره به دنیا آمد، ابتدا نزد پدر فقه و کلام آموخت، سپس به ادب و تاریخ روی آورد و بسیاری از تواریخ شاهان عجم را از حفظ کرد و در همهٔ این علوم چیرگی تمام یافت. پدرش ابومنصور که مردی دانشمند بود، در مدرسهٔ مالکیهٔ...
اِبْن‌ِ ظَفَر، ابوعبدالله، محمدبن عبدالله‌بن محمد (497- 565ق/ 1104-1170م)، ادیب، لغوی، مفسّر و شاعر. تاریخ درگذشت او را 567 و 568ق و کُنیهٔ او را ابوجعفر (یاقوت، 19/48) و ابوهاشم (المکتبهٔ، 665) نیزگفته‌اند. یاقوت (همانجا) و صفدی (1/141) زادگاه او را صقلیه، فاسی (2/344، 345) و سیوطی (1/142) مکه دانسته‌اند. ابن ظفر دوران کودکی را در مکه...
اِبْن‌ِ ظَهیر، ابوعبدالله، محمد بن احمد اِرْبِلی، ملقب به مجدالدین (602 -677ق/1205- 1278م)، ادیب، شاعر و فقیه حنفی. از آنجا که پدرش ظهیرالدین لقب داشت، به ابن ظهیر شهرت یافت. وی در اربل به دنیا آمد و در همانجا به طلب علم پرداخت (ابن رافع، 176؛ ابن تغری بردی، 7/283). در اربل از ابن مکرم (ذهبی، سیر، 22/246-247) و در بغداد از...
اِبْن‌ِ عابِدین، عنوان چند فقیه حنفی، که در اواخر دوران حکومت عثمانی در شامات می‌زیستند. محمدامین بن عمربن عبدالعزیزبن احمد بن عبدالرحیم بن محمد صلاح‌الدین (1198-1252ق/1784-1836م)، فقیه‌و پیشوای‌حنفیان شام. او به جهت انتساب به جد اعلایش محمد صلاح‌الدین معروف به عابدین، به ابن عابدین شهرت یافت. نسب وی را به اسماعیل فرزند...
اِبْن‌ِ عات، ابوعمر، احمد بن هارون بن احمد جعفر بن عات نَفْزی (542 -609ق/1147-1212م)، فقیه مالکی، محدث، ادیب و مورخ اندلسی. او در روز جمعه 5 شوال در نَفْزَه از شهرهای اندلس متولد شد. مقدمات علوم را نزد پدر و اساتید دیگر آموخت. در جوانی به مصر رفت و پس از آن حج گزارد، در مکه نزد استادانی حدیث آموخت و از چند تن از آنان اجازهٔ...
اِبْن‌ِ عاشِر، ابوالعباس احمد عمربن محمد، صوفی و زاهد مغربی (د 765ق/1364م). ابن عاشر را به سبب زندگی زاهدانه‌اش یکی از دو تن اشخاص بسیار برجستهٔ روزگار خود (نک: بابا تنبکتی، 70) و حتی با مبالغه افضل اهل زمانه در علم و عمل (نک: مقری، 7/340) گفته‌اند، چنانکه از اولیاءالله و ابدال نیز خوانده شده است (ابن خطیب، 379؛ ابن قنفذ، الوف...
اِبْن‌ِ عاشِر، عبدالواحد بن احمد بن علی انصاری فاسی (990-23 ذیحجهٔ 1040ق/1582-23 ژوئن 1631م)، عالم مالکی مذهب. نیاکان وی اندلسی بودند و خود وی در فاس زاده شد و همانجا پرورش یافت. قرآن را از ابوالعباس احمد بن فقیه و عثمان لمطی و قرائتهای هفتگانه را نزد احمد بن کفیف و محمد شریف مری و دیگران آموخت. نحو را از قاسم بن ابی العاف...
