مراقبت از بندناف
مادامى که جنين در داخل رحم مادر قرار دارد، از طريق بندناف که به جفت متصل است، تغذيه مى‌کند. بعد از تولد، چون ديگر نيازى به اين ارتباط نيست و نوزاد از طريق دهان تغذيه مىشود، پزشک اتصال بين ناف و جفت را قطع مى‌کند. در صورتى‌که بندناف با اشياء آلوده يا ادرار و مدفوع تماس پيدا کند، ميکروب‌هاى گوناگون از قسمت بريده شده ناف، وارد خون نوزاد مىشود که بيمارى‌هاى وخيم و خطرناکى، از قبيل کزاز و يا عفونت خون را به‌دنبال خواهد داشت.
بعد از قطع شدن بندناف لازم است اين محل را تميز نموده، از مواد آلوده بدور داشت. زيرا بسيارى از مادرها يا مادربزرگ‌ها، براساس افکار قديمى، قدرى خمير و يا مواد ديگر، روى ناف بريده شده مى‌گذارند و از اين طريق ميکروب‌هاى فراوانى را وارد بدن کودک مى‌کنند. پزشکان توصيه مى‌کنند که محل بند ناف نبايد پانسمان شود و براى بهتر محفوظ نگهداشتن ناف بريده شده از عوامل بيمارى‌زا، بهتر است قدرى الکل روى موضع ماليده و با دو لايه گاز استريل خشک، پوشانيده شود. حداقل يک بار در روز، ناف را با الکل سفيد تميز کرده و گازها را تعويض نمايد.
گاهى، چند ساعت بعد از زايمان، خونريزى يا نشت خون در محل بندناف مشاهده مىشود که معمولاً علت آن محکم نبودن گيره‌اى است که با آن بندناف را بسته‌اند. در صورت بروز چنين حادثه‌اى، اگر نوزاد در بيمارستان است، بايد فوراً مراتب را به اطلاع پزشک رسانيد. بايد دقت شود که بندناف از آلودگى ادرار و مدفوع محفوظ بماند و اگر آلودگى ايجاد شد بايد بندناف را تيمز کرده، با الکل سفيد شستشو داد.
مدت زمان جدا شدن بندناف در نوزادان متفاوت است، ولى معمولاً حدود ۷ تا ۱۰ روز طول مى‌کشد. قسمت اضافى بندناف، تدريجاً خشک و سياه مىشود و سپس خود به خود مى‌افتد و نيازى به کشيدن و دستکارى نيست. ممکن است در بعضى موارد بندناف، زودتر و گاهى ديرتر جدا شود که هر دو حالت طبيعى است و جاى نگرانى نيست. گاهى چند روز بعد از جدا شدن بندناف، چند قطره خون در محل، نشت مى‌کند که علت آن کمبود عامل انعقاد خون در بدن نوزاد است. اين عارضه معمولاً بعد از چند روز رفع مىشود امّا در صورت زياد بودن خونريزى بايد سريعاً به پزشک مراجعه کرد.
بسيار ديده شده که ناف نوزاد، به‌طور موضعى دچار عفونت مى‌گردد، به‌طورى که قدرى چرک در محل جمع شده و بوى بسيارى بدى از آن استشمام مىشود. يا اينکه اطراف ناف قرمز شده، التهاب پيدا مى‌کند. علت عفونت ناف، يا آلوده بودن وسيله‌اى است که با آن بندناف را بريده‌اند و يا آلودگى‌ها و دستکارى‌هاى بعدى مى‌باشد. در چنين مواردى، بايد ناف را با مواد ضدعفونى کننده مانند الکل سفيد روزى چند بار شستشو داد و حتماً کودک را به نزد پزشک برده، به توصيه‌هاى او عمل نمود. زيرا گاهى همين عفونت‌هاى موضعى، توليد ناراحتى عفونى شديد مى‌کند.
پس از جدا شدن بندناف، در محل اتصال آن با پوست بدن، پوستهٔ نازک و حسّاسى به‌جا مى‌ماند که به‌نام جاى بندناف مشهور است و چند روز و گاهى چند هفته طول مى‌کشد تا بهبود يابد. اگر دوره جوش خوردن و بهبود جاى بندناف، خيلى آهسته باشد، سطح اين پوستهٔ نازک، کمى برجسته و زبر مىشود که اهميت زيادى ندارد. اين پوسته نازک، بايد تميز و خشک نگهداشته شود تا ميکروب‌ها، بر روى آن توليد عفونت نکنند و روى آن قشر بسته و کاملاً بهبود يابد.
بهتر است تا زمانى که محل بندناف التيام نيافته، کودک را در وان حمام داخل ننمود و اگر هنگام استحمام، جاى بندناف، خيس شد، موضع را با پنبهٔ استريل به خوبى خشک کرد. کهنه نوزاد را بايد طورى پيچيد که پائين‌تر از ناف قرار گيرد تا رطوبت کهنه که با ادرار کودک صورت مى‌گيرد، به محل بندناف سرايت نکند. اگر جاى بندناف هنوز جوش نخورده و ترشح دارد. بايد هر روز آن را با الکل، تميز و ضدعفونى نمود. البته ممکن است پزشک، براى زودتر خشک شدن، داروئى تجويز نمايد. اگر قشرى که روى پوستهٔ نازک بسته شده است به لباس يا کهنه کودک گير نمايد و کنده شود، ممکن است چند قطره خون جارى شود که چندان اهميّتى ندارد.
مراقبت از چشم نوزاد
چشم‌ها اعضاء حساس بدن هستند و مراقبت از آنها به‌خصوص در بدو تولد از اهميت خاصى برخوردار است. التهاب ملتحمهٔ چشم نزد نوزادان به‌دليل تماس با باکترى‌هائى است که در کانال زايمانى وجود دارد و به اين جهت براى پيشگيرى از عفونت سوزاک بلافاصله بعد از تولد در هر چشم نوزاد يک قطره نيترات نقره چکانده مىشود. مکانيسم حفاظتى چشم طورى است که با ترشح اشک بسيارى از ميکروب‌ها و گرد و غبار هوا شسته و کاهش مى‌يابند. بنابراين وقتى چشم‌ها سالم است نيازى به استفاده از قطره‌هاى استريل چشمى به‌خصوص در نوزادان نيست. فقط در هنگام شستشو براى نظافت چشم بايد از يک قطعه پنبه استريل که با آب جوشيدهٔ سرد شده مرطوب شده است چشم را از سمت داخل به‌سوى خارج تميز کرد. بهتر است براى هر چشم نوزاد، از يک قطعه پنبهٔ مرطوب استفاده کنيم. سپس دست خود را مرطوب کرده، با آن صورت نوزاد را تميز نمائيم. پس از تميز شدن، با حولهٔ کوچکى صورت نوزاد را خشک کنيد
بسيارى از نوزادان در چند روز بعد از تولد دچار التهاب خفيف ملتحمهٔ چشم مى‌شوند. اين امر ناشى از استفادهٔ نيترات نقره در زمان تولد است.
هرگاه صلبيه چشم نوزاد قرمز با صورتى رنگ شود، دليل وجود عفونت در چشم است و بايد بلافاصله پزشک را در جريان قرار داد.
نوع ديگر التهاب چشم، نوع خفيف و مزمن است که در بسيارى از نوزادان ديده شده و اغلب يک چشم را مبتلا مى‌سازد.
علائم اين نوع چشم درد، عبارت است از ريزش اشک، ترشحات سفيد رنگ در گوشه‌هاى چشم و بر روى لبه‌هاى پلک که اين ترشحات ممکن است باعث چسنبدگى پلک‌هاى چشم شود.
اين عارضه اين نوع چشم درد، عبارتند از ريزش اشک، ترشحات سفيد رنگ در گوشه‌هاى چشم و بر روى لبه‌هاى پلک که اين ترشحات ممکن است باعث چسبندگى پلک‌هاى چشم شود.
اين عارضه به‌دليل انسداد مجراى اشکى ظهور مى‌کند. چنانچه اين انسداد با ماساژ کنارهٔ بينى به طرف گوشهٔ داخلى چشم، بر طرف نشد بايد پزشک، چشم‌ها را معاينه کرده، در صورت نياز درمان لازم را انجام دهد.