با انقراض دولت صفاری در فروردین‌ماه ۲۷۹ به دست امیراسماعیل سامانی، رویای احیای شاهنشاهی ایران که یهقوب لیث و برادرش عمرو در ذهن داشتند تعبیر ناشده ماند تا سه دهه بعد به‌صورت تلاش‌های میهن‌پرستانه فرزندان زیار جلوه‌گر شود برنامه‌های فرزندان زیار نیز به سبب خیانت‌های فرزندان بویه که عملاً خودشان را به دربار خلافت عباسی وابسته کردند عقیم ماند. پس از آن مرداویچ توسط سه تن از ترکانی که خود را به خلیفهٔ...
مورخان ماه مه سال ۵۹۰ میلادی را آغاز پایان کار ساسانیان ایران نوشته‌اند زیرا که در این ماه ”بزرگمهر“ وزیر معروف خسرو انوشیروان به دستور خسرو پرویز کشته شد و ایرانیان از داشتن یک مدیر لایق، مدبر، اندیشمند و ایران‌دوست عاری شدند...
قوم سلم برادر ایرانی‌ها، اسلاف صربوکروات‌ها بوده‌اند بنا به خبر نویسندگان قدیم یونانی و رومی و همچنین مندرجات اوستا و کتب پهلوی و شاهنامه قومی به نام‌های سئورمات، سرمت و سئیریمه (سلم) که قبل از مهاجرت به سوی بالکان در شمال کوهستان قفقاز می‌زیسته‌اند، برادر ایرانی‌ها خوانده می‌شدند. اوستا و کتب پهلوی و شاهنامه در این رابطه تورانی‌های یعنی اسلاف اسلوونها را هم برادر ایرانی‌ها و همین قوم سلم می‌داند...
یکی از اقلیت‌های زبانی در ایران گرجی‌ها هستند. ایشان امروزه بیشتر ساکن شهرستان فریدون‌شهر در استان اصفهان هستند. مهاجرت گرجی‌ها به نقاط گوناگون ایران: نقطهٔ شروع ورود گرجی‌ها به ایران ار بدو تأسیس دودمان صفوی یعنی سال ۹۰۷ قمری می‌باشد. در سال‌های ۹۳۰ تا ۹۶۷ شاه تهماسب یکم چهار بار به گرجستان لشگرکشی کرد که در لشکرکشی چهارم حدود سی‌هزار گرجی را روانهٔ ایران کرد. حملات صفویان با بهانهٔ گسترش اسل...
جنبش مشروطه، راه‌یابی زن ایرانی را به پهنهٔ اجتماعی ممکن ساخت. زن از اندرونی به بیرون خانه پا گذاشت و به رغم مخالفت و ممانعت نیروهای واپسگرا به مدرسه رفت، دانش اندوخت، آگاهی یافت، روزنامه و نشریه منتشر ساخت، انجمن بر پا داشت و برای کسب حقوق فردی و سیاسی خود به پیکار پرداخت. این پیکار هرچند که بخشی از خواست‌هایش را برآورده ساخت، اما زن پیکارگر را از کیفر بی‌نصیب نگذاشت. نسوان وطن‌خواه که برای بیدا...
در سده‌های میانه، تهاجمات جهان‌گشایان صحراگرد به نواحی آباد و متمدن معمولاً باعث خرابی و ویرانی این نواحی می‌گردید. فتح ایران به دست سلجوقیان خصوصاً با غارت و تخریب همراه بود سرشت ویرانگرانهٔ تهاجم اغزهای بلخ به خراسان در سال‌های پنجاه سدهٔ ششم هجری مشهور و انگشت‌نماست. اما فتح ایران به دست مغولان در این کشور نیز مانند سرزمین‌های دیگر آنچنان خرابی و انحطاطی را به بار آورد که قابل مقایسه با ویرانی...
یکی از موضوعات مناقشه برانگیز در تحقیق پیرامون عصر هخامنشی دین و آئین آنهاست. آیا هخامنشیان که درخشان‌ترین بخش تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران را رقم زده‌اند در مفاهیم و مقولات دینی اعتقادی، مشکل داشته‌اند؟ آیا به راستی آنها نتوانسته یا نخواسته‌اند دین خاص را رسمیت بخشند. پاره‌ای از مورخان و اندیشمندان، ایرانیان عصر هخامنشی را پیرو آئین مزدیسنا می‌دانند و برخی دیگر تساهل مذهبی را در این دوران...
در پائیز سال ۶۱۶ ه.ق سپاهی مرکب از یکصدوپنجاه تا دویست‌هزار نفر جنگجوی مغول با گذشتن از درهٔ سفلای رود سیحون به سرزمین ایران هجوم آورد. در این یورش سپاهیان مغول تحت فرمان چنگیزخان یکی از مشهورترین فاتحان خونریز تاریخ جهان بود. پیشینهٔ چنگیزخان حدود سال ۵۴۹ ه.ق یوسکای، خان قبیلهٔ قیات که یکی از شاخه‌های یک قبیلهٔ مغولی به نام بورجیگین بود صاحب فرزند پسری شد که او را تموچین نام نهاد. قبیلهٔ کوچک...
واقدی در کتاب فتوح‌الانصار نقل کرده که ”عمر“ در مسجد به پا خاست و حمد و ثنای خدا گفت، آنگاه کسان را به جهاد خواند و ترغیب کرد و گفت: ”دیگر حجاز جای ماندن شما نیست و پیامبر صلی‌الله علیه و سلم فتح قلمرو کسری و قیصر را به شما وعده داده است به طرف سرزمین ایران حرکت کنید“. ابوعبید برخاست و گفت: ”ای امیرالمؤمنین! من اولین کسی هستم که داوطلب می‌شوم“ و چون ابوعبید داوطلب شد، مردم نیز داوطلب شدند، آنگاه...
لولوبی‌ها یا لولوها که آنها را اجداد لورها نیز شمرده‌اند، اقوامی بودند که در زهاب مسکن داشتند. قدیمی‌ترین اسنادی که در باب این طایفه در دست است یکی کتیبهٔ نارامیس می‌باشد که در حدود ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد نوشته شده است. بنابر این کتیبه و بنا بر نظریهٔ ژ.دمرگان پادشاه مقتدر ایلام، شوتروک ناحونته در حوالی سال ۱۲۰۰ پیش از میلاد این سنگ یادبود تاریخی را که در شهر سیپ‌پار بوده به‌دست آورده و به نشانهٔ پ...
بیشتر منابع تاریخی، مردمان امروزه ایران را بازماندگان آریائیائی می‌دانند که از سرزمین‌های دوردست شمالی به‌سوی جنوب و سرزمین فعلی ایران کوچ کردند و مردمان بومی و تمدن‌های این سرزمین را از بین برده و خود جایگزین آنها شده‌اند. تاریخ این مهاجرت‌ها نیز با اختلاف‌های زیاد در دامنهٔ وسیعی از حدود ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ سال پیش و خاستگاه اولیه این مهاجرت نیز با اختلاف‌های زیادتر در گسترهٔ وسیعی از غرب و شمال و مرک...
سرکوبی انقلاب سال‌های ۱۹۰۵-۱۹۱۱ ایران زمین را برای اسارت و بردگی بیشتر ایران و تقویت مواضع اقتصادی و سیاسی انگلستان و روسیهٔ تزاری در کشور آماده ساخت. در آستانهٔ جنگ اول جهانی ایران تقریباً به مستعمرهٔ کامل انگلستان و روسیهٔ تزاری مبدل گشت و فقط به طور رسمی یک دولت مستقل و غیروابسته به‌شمار می‌رفت. متفکر روسیه در اثر خو موسوم به ”امپریالیسم بالاتری مرحلهٔ سرمایه‌داری“ ایران، چین و ترکیه را ممالک ن...
قوم ایرانی ماوقتی از قوم سخن می‌گوئیم یک زندگی دور و دراز در یک سرزمین مشخص را در ذهنمان مجسم می‌کنیم که در یک سفر طولانی چندین هزار سالهٔ تاریخی داستانی شگفت از تحولان و فرازها و نشیب‌ها و افت و خیز‌ها و کامیابی‌ها و ناکامی‌ها گونه‌گونی را برای ما باز می‌گوید، و علاقه می‌یابیم که این داستان شگفت را مطالعه کنیم. سرزمینی که از قرن ششم به بعد در تاریخ جهان نام ایران به خود گرفت از دوره‌های دور مسکن...
دکتر جهانگیر مظهری پس از سال‌ها تحقیق و مطالعه مدعی است که به کشفی نائل شده است. او که پس از ۲۵ سال دوری از ایران برای چند روزی بازگشته می‌گوید: ”تا کتابم که در آن شرح کشف خود را شواهد کافی آورده‌ام، چاپ نشود نمی‌توانم چیزی اعلام کنم“ او مدعی است در جستجوهایش نشانه‌ها و شواهدی یافته که ثابت می‌کند درست پس از شکست داریوش سوم از اسکندر و فروپاشی امپراتوری هخامنشی در سال ۳۳۰ پیش از میلاد بسیاری از ای...
در تمامی طول تاریخ ساسانیان ارمنستان با این امپراتوری دارای تاریخ مرتبط و مشترک بود. در آغاز ارمنستان خراجگزار ایران بود و پس از چندی ضمیمهٔ خاک ایران شد. اما در تمام طول تاریخ صحنهٔ منازعات دو امپراتوری ایران و روم بود. همزمان با کریسمس و آغاز سال نو مسیحی و در ریشه‌یابی تاریخی مسیحیت در حهان می‌توانیم به ریشه‌یابی ارتباط باستانی سرزمین خود با این آئین یکتاپرستی توجه و کنکاش نمائیم و این موضوع ک...
اوستا و کلیهٔ کتب دینی پهلوی و داستان ملی و مورخین قدیم ابداً شکی نماند که ایرانیان و تورانیان هر دو از یک نژاد بوده‌اند. بنا به سنت بسیار کهن ایرانیان و تورانیان هردو از یک دودمانند، و سلسله نسب پادشاهی توران به فریدون پیشدادی پیوسته است، جز اینکه ایرانیان زودتر شهرنشین و دارای تمدن شدند و تورانیان به همان وضع بیابان‌نوردی و چادرنشینی خود باقی ماندند. و نیز از داستان ملی ما چنین بر می‌آید که تورا...
قزاق‌ها فرماندهان ارتش جدید ایران شدند، اینها که اکثراً فاقد تحصیلات عالی و کم‌سواد بودندعوامل تثبیت حکومتی شدند که به مدت بیست سال در دست قزاق‌های سابق بود اگر این دوره را دوران حکومت قزاق‌ها بنامیم سخنی به گزاف نگفته‌ایم. زیرا قزاق‌ها در این چهل سالی که از تأسیس قزاقخانه می‌گذشت پیوسته بازوی نظامی حکومت بودند ولی این بار خود به‌طور مستقیم با حمایت بیگانگان حکومت را در دست گرفته بودند...
پیشینهٔ عمیق و کهن مهندسی ایرانیان در دوران باستان با در نظر گرفتن آثار ساختمان‌های به‌جا مانده از دورهٔ هخامنشیان، پارتیان و ساسانیان، مجموعهٔ حیرت‌انگیز تخت جمشید و آثار باستانی پراکنده در استان فارس و طاق کسری در مداین به خوبی روشن است. مهم‌ترین موضوعی که در اینجا مورد گفتگو و توجه می‌باشد ایجاد کانال دریائی به‌وسیلهٔ مهندسان ایرانی به سرپرستی مهندس ارتاخه هخامنشی است که به فرمان داریوش اول هخا...
منابع در دست‌رس ما، دربارهٔ خاستگاه نام‌دهنده ـ بنیانگذار دودمان اشکانی (از حدود ۲۵۰ پیش از میلاد تا ۲۲۶ پس از میلاد) یعنی ”ارشک“ (۲۱۱ـ۲۷۴ پ.م) (پارسی میانه Arshak:، یونانی: Arsace، فارسی: اشک، از واژهٔ ”Arshan“ مرد، دلیر) بسیار ناسازگار و متفاوتند. در این منابع، ارشک به‌عنوان ”راهزنی“ که سرزمین ”پارت“ را با تهاجم و قتل شهربان آن تصرف کرده بود، معرفی شده Jastin 41 . 4 Ammianus Marcellinus ...
ز دانش به اندر جهان هیچ نیست تن مرده و جان نادان یکی‌ست سخن از دانش و نهادهای دانشی، کاربرد آنها در میان آدمیان و در ایران باستان است. نخست بایسته است با خود واژهٔ دانش در چم راستین آن هوده و بازده آن، چیستی (ماهیت) و چونی (کیفیت) دگرگون‌پذیری ساختار پیش رونده آن اندک آشنائی داشته باشیم. دانش واژهٔ فارسی و بن واژه نام (اسم مصدر) و از بن واژهٔ بی‌پوییده (مصدر لازم) دانشتن در چم دانائی، دانا، دان...
پیشرفت‌های بشر در گذشته و حال و به‌طور کلی هرگونه دگرگونی در اجتماع از شبکهٔ ارتباطی، راه‌ها و اطلاع‌رسانی دقیق به موقع و درست تأثیر مستقیم می‌پذیرند حتی ممکن است که عدم بهره‌گیری صحیح از آن سیر پیشرفت تاریخی یک قوم و سرزمین را محدود و کند سازد. اگر توجه کنیم که جملگی امور حمل و نقل از گذشته از راه زمین انجام می‌شده پست به مثابه تشکیلات مهم در این مورد سهم قابل توجهی را به خود اختصاص می‌دهد و هموا...
نکاتی دربارهٔ علل تاریخی عقب‌ماندگی‌های جامعهٔ ایران. نگاهی به تاریخ اجتماعی ایران این نکته را روشن می‌کند که تاریخ ایران در مجموع تاریخ هجوم‌های ویرانگر قبایل بیابانگرد و عشایر چادرنشین، تاریخ فروپاشی مناسبات اقتصادی ـ اجتماعی حاکم و بازتولید مناسبات قبلی، تاریخ سرکوب‌های خشن نهضت‌ها و شورش‌های مردمی، سلطهٔ استبداد سیاسی و اختناق فرهنگی و تاریخ پسرفت‌های اجتماعی گسست‌های فرهنگی و رکودها و وقفه‌ه...
حملهٔ مغول را ورود بلامانع عدهٔ کثیری از قبایل ترک و تاتار را به ایران باز کرد و قبایلی که در راه مقاصد چنگیز دست به کشتارهای بیرحمانه و قتل نفوس و نهب اموال مردم شهرها و دهستان‌های ایران زده بودند در سایهٔ قدرت نظامی مغول و سپس در سایهٔ خدمتگذاری به ایلخانان مغول بسیاری از دشت‌ها و دامنه‌های سبز و خرم کوهستان‌های فلات ایران و قفقازیه را برای سکونت خود انتخاب کردند و در مدت دو قرن حکومت ایلخانان...
همه گیتی تن است و ایران دل روی سخنم با تلاشگران آزادی‌خواه و مدارجوی جنبش هویت‌طلبی آذربایجان است، که به گمان من شایسته و سزاوار پشتیلانی همه‌جانبهٔ همهٔ هوادارن جنبش آزادی‌خواهی ایرانند و بر همگان است که آنان را در رسیدن به خواسته‌های برحق و انسانیشان ـ که چیزی نیست به‌جز مردم‌سالاری فراگیر سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ـ یاری کنند. از یاد ولی نباید برد که این جنبش نیز مانند همهٔ جنبش‌های اجتماعی که ه...
بخشی از باب بیست‌وپنجم کتاب ”تاریخ ایران“ نوشتهٔ جان مالکوم به موضوع عید نوروز و طریقهٔ برگزاری آن در عهد فتحعلی شاه قاجار اختصاص دارد. مالکوم نخستین فرستادهٔ حکومت انگلیسی هندوستان به ایران بود که بنای روابط بعدی دو کشور را پی‌ریزی کرد. او دو بار به ایران آمد و اندوخته‌ها و آموخته‌های خود را در کتابی ارزشمند به نام ”تاریخ ایران“ گرد آورد. این کتاب توسط یک ایرانی مقیم هند به نام میرزا اسماعیل حیرت...
