کولى‌ها در ايران باستان
کولى‌ها در ايران باستان ـ تاريخچه کولى‌ها در آسيا مخصوصاً سابقه پيدايش آنها در ايران بسيار طولانى‌تر و بيشتر از اروپا است و بنابر اشارات مختصرى که در کتاب‌هاى شرقى از جمله کتب ايرانى راجع‌به اين قوم هست گويا نخستين دسته‌هاى مهاجر کولى در روزگار ساسانيان وارد ايران گرديده‌اند.
آگاهى ديگرى که از مهاجرت اين طايفه در دست داريم مربوط به داستان‌هاى زمان بهرام گور پادشاه معروف ساسانى است.
به نوشته حمزه اصفهاني، موضوع مهاجرت گروهى از کولى‌ها را به ايران در زمان بهرام روشن مى‌سازد در عين حال معلوم مى‌دارد که در قرن چهار هجرى کولى‌ها در ايران به نام جت که معرّب آن زط مى‌باشد وجود داشته‌اند. چنانکه هنوز هم در بلوچستان ساربانان را که گويا از اين تيره هستند. جت مى‌نامند.
فردوسى در شاهنامه که تاريخ اختتام آن در حدود سال ۴۰۰ هجرى است داستان بهرام و لوليان را مشروح‌تر و مفصل‌تر آورده، تحت عنوان: خواندن بهرام گور لوريان از هندوستان.
کولى‌ها در دوره اسلامى
ذکر ديگرى که از مهاجرت کوليان به ايران و بين‌النهرين هست مربوط به دوره اسلامى و روزگار وليد بن عبدالملک خليفه اموى مى‌باشد.
سايکس در تاريخ خود راجع‌به اين مهاجرت مى‌نويسد:
در آغاز سده هشتم ميلادى ـ به‌موجب فرمان وليده عده زيادى از جات (يا به اصطلاح عرب زط) يا گاوميش‌هاى خود از رود سند سفلى به سواحل فرات (در متن انگليسى دجله) کوچ داده شدند و آنها همينکه در آن حدود مستقر گرديدند، به راه‌زنى و قتل و غارت پرداختند و به واسطهٔ مسدود کردن راه بصره و بغداد قيمت خواروبار در پايتخت بالا رفت و مردم در مضيقه و فشار افتادند.