از نظر تيپولوژى انساني، با توجه به سوابق تاريخى منطقه، نقل و انتقالات سياسى ايلات، هجوم‌هاى جنگى و بررسى تيپ‌هاى نژاد انسانى اين‌چنين استنتاج مى‌گردد که مردم اين شهرستان از نظر قوميت يک‌دست نمى‌باشند، بلکه اختلاط و امتزاجى از اقوام آريائى که در اواخر هزاريهٔ دوم قبل از ميلاد در منطقه ساکن شده و تيپ‌هاى مختلفى از اقوام ترک، که با نام طايفه قنغور در قرن هفتم هجرى در منطقه سرازير گرديده، هم‌چنين اقوام گرجى که در دوران صفويه از آذربايجان کوچانيده شده با قبايل ايلات خمسه، تيپ مخصوص زنجانى را که در جلگه‌ها و حاشيه رودخانه‌هاى منطقه زندگى مى‌کنند به‌وجود آورده است. از مشخصات اين تيپ با رنگ پوست با رنگ پوست گندمى و چشم‌هاى ميشى با موهائى به رنگ سياه ديده مى‌شوند، تيپ اصيل که در ارتفاعات و مناطق کوهستانى زندگى مى‌کنند به‌علت عدم فعل و انفعالات انساني، آريائى اصيل باقيمانده و از مشخصات اين تيپ با رنگ پوست سفيد، چشم‌هاى زاغ و موهائى به رنگ بور که مردمانى بسيار آرام هستند که تيپ اخير در مناطق جمعيتى کوه‌هاى زنجان شمالى اکثريت دارند.
ايلات پنجگانه خمسه که ذکر گرديد ذيلاً مورد بررسى قرار مى‌گيرد.
- ايل شاه‌سون:
ايل شاه‌سون که از ايلات عمده منطقه به‌شمار مى‌رفته شامل اتحاديه وسيعى از قبايل قزلباش، شاه‌سون‌هاى طالشى که از گيلان مهاجرت موده، ايل افشار به سرکردگى محمد حسن خان افشار از طايفه اشاقى‌باش در اواخر قرن ۱۰ هجرى در اثر فشار نادرشاه افشار از استرآباد در حوالى رود اترک مجبور به مهاجرت گرديده‌اند، تشکيل يافته است، ناگفته نماند که ايل مزبور قبل از انتقال به استرآباد در آذربايجان به حالت بيابان‌گردى روزگار مى‌گذرانيده‌اند.
شاه‌سون‌ها عمدتاً از دو ايل بزرگ افشارى و دويرانى تشکيل يافته که هريک به قبايل کوچک‌ترى نيز تقسيم شده‌اند.
طايفه افشار در محال خمسه حدود ۵ هزار خانوار بوده و جهت ييلاق به کوه‌هاى طارم در شمال سلطانيه حرکت مى‌کردند و قشلاق را در اراضى مشرف به قزل اوزن که امروزه به قشلاقات افشار معروف است اتراق مى‌نمودند، اين ايل بعد از قتل نادراشه که يکى از رؤساى اين ايل در آن شکرت داشته، پس از دستيابى به گنج افسانه‌اى نادرشاه در قلعه کلات واقع در شمال خراسان و انتقال آن به خمسه، از اوضاع آشفته پس از قتل نادرشاه استفاده نموده و اراضى تحت اشغال خود را به‌عنوان املاک خصوصصى درآورد، و سپس به‌صورت يکجانشينى و دامپرورى توأم با کشاورزى روزگار گذرانيدند.
گروه ايلات دويرانى که در سواحل غربى قزل اوزن از گروس تا قافلاکوه زندگى مى‌کردند از طوايف مختلفى تشکيل يافته بود و داراى سه هزار باب خانه بوده‌اند.
- ايل اوصانلو
از ايلات ديگر خمسه است که احتمالاً از جنوب مراغه ـ مهاجرت نموده و در مرکز شهرستان به دامپرورى و کشاورزى روزگار مى‌گذرانيده‌اند.
- ايل مقدم
يکى از طوايف ايل بزرگ آق قويونلو به‌شمار مى‌روند، که در تشکيل سلسلهٔ صفويه نقش اساسى ايفاء نموده‌اند. جد اعلاء طايفهٔ مقدم که در اين منطقه ساکن شده‌اند، احمدخان مقدم بيگلربيگى آذربايجان بوده که در لشکرکشى حسام‌السلطنه به هرات از سرداران به نام قشون به‌شمار مى‌رفته است، اختلافات داخلى فرزندان وى موجبات ناامنى در منطقهٔ آذربايجان را فراهم ساخته بودند، که عباس ميرزا نايب‌السلطنه در ظاهر به‌منظور حفظ امنيت در مرزهاى ترکمنستان روس با ايران اقدام به کوچانيدن پنج هزار خانوار طايفهٔ مزبور به طرف خراسان را نموده است. هنگام حرکت، برادر بزر‌گ‌تر در ضياءآباد ابهر قوت نموده و بقيهٔ ايل از رفتن به خراسان سرباز زدند، در نتيجه سه هزار خانوار به طرف مراغه مراجعت نموده و دو هزار خانوار در معيّت دو برادر کوچ‌تر در مراتع شمالى شهر ابهر تا قريه بويون در شمال سلطانيه به حالت چادرنشينى استقرار از طايفهٔ مزبور است.
- از سوابق ايلات بيات و خدابنده‌لو که بومى شهرستان بوده اطلاعات موثقى به‌دست نگارنده نرسيده است.