با توجه به مدارک و شواهد موجود، بناى اوليه بازار به دوره شاه‌تهماسب صفوى و هم‌زمان با ساخت برج و بارو و دروازه‌هاى شهر تهران در حدود سال‌هاى ۹۴۸-۹۳۰ هـ.ق تعلق دارد. ظاهراً چهار بازار لباف‌ها، کرجى‌دوزها، سراج‌ها و نعل‌چى‌ها، قديمى‌ترين بخش بازار تهران است.
به نوشته صنيع‌الدوله، چهار سوى بزرگ و کوچک بازار در زمان فتحعلى‌شاه قاجار ساخته شد. در اين زمان مجموعه بازار به طرف شمال غرب و غرب توسعه يافت، به طورى که به تدريج حدفاصل بين ارک و مسجد جامع به بخش پررونق بازار تبديل شد و معروف‌ترين و معتبرترين سراها و تيمچه‌ها در اين محدوده فعال شدند.
در دوره ناصرالدين‌شاه بر تعداد راسته‌ها و رسته‌هاى بازار افزوده شد و تعدادى سرا و تيمچه معتبر ساخته شد. مانند ديگر مجموعه بازارهاى تاريخي، هر کدام از راسته‌ها، رسته‌ها، سراها و تيمچه‌هاى بازار تهران به صنف و فعاليت خاصى اختصاص داشت.
در اين دوره بخش‌هاى اصلى عبارت بود از: بازار کفاشان، بازار فرش‌فروشان، بازار عباس‌آباد، بازار امير، بازار زرگرها، بازار ساعت‌فروشان، بازار بين‌الحرمين (سلطانى جعفري)، بازار چهار سوق بزرگ، مسجد جامع، بازار چهار سوق کوچک، بازار چهل تن (که از قديمى‌ترين بخش‌هاى بازار و مربوط به دوره فتحعلى‌شاه است)، بازار آهنگران، بازار مسگران و بازار پاچنار.
علاوه بر اين در نقاط دور و نزديک بازار، بازارچه‌هايى ساخته شد که محلات مختلف شهر را تغذيه مى‌کرد از جمله بازارچه معير و قوام‌الدوله که به بازارچه دوقلو مشهور بودند. از بازار کربلايى عباس على کمرگچي، بازارچه نايب‌السلطنه و ... فقط نامى باقى مانده است.
در خيابان ناصرخسرو، نزديک مجموعه اصلى بازار نيز بازاچه‌ها و تيمچه‌هايى وجود داشت که امروزه بقاياى برخى از آنها مانند بازارچه مروى از دوره فتحعلى‌شاه و تيمچه صدر اعظم باقى است.
رشد و گسترش و پيشرفت سريع تهران معمارى سنتى بازار را دچار آشفتگى بسيار کرد. به طورى که بخش‌هاى زيادى از بازار نوسازى و يا بازسازى شد و تناسب موجود ميان بخش‌هاى مختلف آن از ميان رفت. در حال حاضر بخش‌هاى قديمى و جالب توجه بازار عبارتند از سردر بازار، در سمت سبزه‌ميدان، بازار امير، چهار سوق بزرگ، تيمچه‌هاى حاجب‌الدوله، علاءالدوله، قيصريه و مهديه و همچنين بخش‌هايى از بازار که در ارتباط به مسجد امام، مسجد جامع و بناهاى تاريخى ديگر قرار دارد.
بناى اوليه سبزه‌ميدان در سمت شمالى مجموعهٔ بازار مربوط به اوايل دوره صفويه است امّا در دوره قاجاريه و سال ۱۲۶۸ هـ.ق به دستور اميرکبير، حاج‌على خان مقدم مراغه‌اى (حاجب‌الدوله) تغييرات عمده‌اى در وضع سبزه‌ميدان داد. اين ميدان در دوره‌هاى مختلف يکى از مراکز مهم مذهبي، اجتماعى و سياسى تهران بو دو در آن انواع مراسم مذهبى و سياسى اجرا مى‌شد.
در ضلع جنوبى سبزه‌ميدان، سردر زيبايى وجود دارد که به راسته‌هاى مختلف بازار راه مى‌يابد. اين سردر از دهانه‌هاى اطراف که به مغازه‌ها اختصاص دارد، وسيع‌تر و پرکارتر است.
بخش‌هاى قديم بازار تهران با پوشش طاق و گنبد مسقف شده و روشنايى آنها از روزنه‌هاى تعبيه شده در گنبدهاى آجرى آن تأمين مى‌شود. اما بخش‌هاى صدمه‌ديده يا جديد بازار با مصالح جديد و موقتى پوشش يافته و فاقد معمارى در خور توجهى است.
چهار سوق بزرگ که در بازارى به همين نام قرار گرفته فضاى هشت ضلعى است که با گنبد مدور نسبتاً کوتاهى پوشش شده و سطح داخل آن داراى گچ‌کارى است. اين بنا در سال ۱۲۲۲ هـ.ق ساخته شده است.
بازار و سراى امير از ديگر بخش‌هاى جالب توجه مجموعه است که در حدود سال‌هاى ۶۸-۱۲۶۷ هـ.ق از اموال ميرزا تقى‌خان اميرکبير، توسط شيخ عبدالحسين (شيخ‌العراقين) به همراه مسجد و مدرسه‌اى -معروف به شيخ عبدالحسين- ساخته شده و عوايد آن وقف مسجد و مدرسه شده است.
تيمچه حاجب‌الدوله در کنار مسجد امام قرار دارد و از باارزش‌ترين بناهاى بازار است که در دوره ناصرالدين‌شاه توسط حاج‌على خان حاجب‌الدوله ساخته شده است. در دوره اخير در فضاى داخلى اين بنا، مجموعه تجارى جديدى ساخته‌اند که اصالت و صورت قديم بنا را دگرگون کرده است. از بناهاى ديگر بازار، تيمچه مهديه در ابتداى بازار امير (کفاشان) است که داراى پوشش عظيم ضربى و يزدى‌بندى عالى است.