بافت قديمى شهر سقز
شهر سقز نيز داراى بافت قديمى ارزشمندى با خانه‌ها و مساجد قديمى است. هرچند بافت سقز دچار دگرگونى و تغييرات بسيار شده ولى معمارى خانه‌ها و قرارگيرى آنها همچنان بر مبناى اسلوب معمارى بومى منطقه انجام مى‌شود. قدمت بناهاى باارزش در بافت قديمي، به دوره زنديه و قاجار و اوايل پهلوى باز مى‌گردد.
بافت قديمى شهر سنندج
شهر سنندج، بخشى از بافت تاريخى خود را که بيش از ۳۵۰ منزل مسکونى قديمي، بازار، مسجد، حمام و ساير بناهاى شهرى را شامل مى‌شود، حفظ کرده است. اين بافت ارزشمند تاريخى ريشه در عصر صفوي، قاجار و اوايل پهلوى دارد.
در اين شهر، بناهاى مسکونى از نظر معمارى ارزش قابل توجهى دارند. فيزيک شهر نيز ويژگى‌هاى منحصر به فردى دارد و بخشى از شهر با معمارى پلکانى احداث شده و داراى کوچه‌ها و گذرهاى قديمى ارزشمندى است. هرچند بخش عظيمى از بافت تاريخى شهر از بين رفته ولى هنوز برخى از محلات قديمى به حيات خود ادامه مى‌دهند، که در خور مطالعه است. برخى از اين محلات که در جريان جنگ جهانى وجود داشته، از محلات اوليه و هسته‌هاى نخستين گسترش شهر سنندج در دوران قاجار به شمار مى‌روند، عبارتند از: محله چهارباغ که در سال ۱۱۷۹ هـ.ق به وسيله خسروخان اردلان ساخته شد، محله جلو باغ ملي، محله کرمانج‌ها (ناوکرماجه‌کان)، محله يهودى‌ها، محله گورکان (گبرها) يا محله مسيحى‌ها، محله کانى دو شمع، محله ميان قلعه، محله قطارچيان، محله بالايخچال در قطارچيان، محله کلکه‌جار، محله چهار دالان، محله پيرمحمد، محله دباغ‌خانه، محله آقازمان، محله مسجد و چشمه ملاويسي، محله مسجدقوله (مسجد ملامؤمن)، محله جلوخانه وکيل، محله بالا خندق، محله سرتپوله، محله جورآباد.
بافت قديمى شهر حسن‌آباد ياسوکند
حسن‌آباد ياسوکند در ۷۵ کيلومترى شهر بيجار قرار دارد. حسن‌آباد که از روستاهاى قديمى و بزرگ بود، طى چند سال گذشته توسعه و گسترش قابل توجهى يافته و تبديل به شهر شده است. اين شهر داراى بافت ارزشمندى از معمارى بومى منطقه است؛ خانه‌ها عموماً داراى تراس‌بندى يا ايوان ستون‌دار چوبى هستند و در پشت ايوان، با تقسيم مناسب فضا، اتاق‌ها و راهروهاى مختلفى در فاصله اتاق‌ها تعبيه شده است. خانه‌هاى بافت قديمى شهر با دو اشکوب و عموماً داراى ايوان‌هاى ستون‌دار، با سرستون‌هاى چوبى ساخته شده است. استفاده از سرستون در منطقه غرب و شمال غرب ايران، سابقه چهار هزار ساله دارد.
حسن‌آباد در کنار محوطه‌اى قديمى به نام امامزاده عقيل ايجاد شده و به نظر مى‌رسد پس از ويرانى در عصر ايلخاني، در محل کنونى ساخته شده باشد. تاريخ ساخت و سوابق خانه‌ها و حمام قديمى حسن‌آباد به دورهٔ زنديه، قاجار و اوايل پهلوى باز مى‌گردد.
اورامان
واژه اورامان يا هورامان از دو بخش هورا به معنى اهورا و مان به معنى خانه، جايگاه و سرزمين تشکيل شده است. بنابراين اورامان به معنى سرزمين اهورايي و جايگاه اهورامزدا است. هور در اوستا به معنى خورشيد آمده و هورامان جايگاه خورشيد نيز معنى مى‌دهد.
روستاى اورامانات تخت
اين روستا مرکز دهستان اورامانات در جنوب شرقى شهر مريوان قرار دارد و جاده‌اى به طول ۷۵ کيلومتر آن را به شهر مريوان متصل مى‌نمايد. حدود ۳۰ کيلومتر اين راه آسفالت و بقيه خاکى است. جاده در دامنه کوه‌هايى قرار گرفته که از زيبايى فوق‌العاده‌اى برخوردار است. اين روستا در دره‌اى شرقي-غربى و در شيب تندى روبه‌روى يال شمال کوه تخت واقع شده است.
خانه‌هاى روستا به طور کلى از سنگ و اغلب به صورت خشکه‌چين و به صورت پلکانى ساخته شده است. اين روستا در بين اهالى روستاهاى منطقه به شهر اورامان معروف است و مراسم پيرشاليار در آن برگزار مى‌شود. بنا به اعتقاد مردم منطقه، اين روستات زمانى شهرى بزرگ بود و مرکزيت خاص داشت و به همين خاطر از آن به عنوان تخت يا مرکز (حکومت) ناحيه اورامان ياد مى‌کردند. وضعيت خاص روستا از نظر معماري، موقعيت چشمه‌هاى پرآب، همچنين مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پير شاليار و به ويژه جمعيت و تعداد سکنه قابل توجه آن، نشانگر اهميت آن در زمان ساسانى است. قبل از دوره ساسانى نيز در متون سومرى به هورم اشاره شده است.
پالنگان
پالنگان يکى از روستاهاى استان است که بافت معمارى پلکانى آن در استان کردستان داراى ارزش ويژه‌اى است. اين روستا که در دهستان ژاورود از شهرستان کامياران واقع شده، در حدود ۴۷ کيلومترى شمال غربى شهر کامياران قرار دارد.
روستا در دامنهٔ کوه و در دو طرف دره قرار دارد. خانه‌هاى روستا با سنگ و عموماً به صورت خشکه‌چين، به صورت پلکانى ساخته شده و پشت‌بام منزل پايين به منزلهٔ حياط منزل بالا است.
اين روستا علاوه بر داشتن معمارى زيبا، داراى چشمه‌ها، آبشارها و طبيعتى سرشار از زيبايى منحصر به فرد در استان کردستان است و در کنار رودخانه‌اى قرار گرفته که به سيروان مى‌پيوندد.
اين ناحيه يکى از مراکز مهم کردستان از دوره سلجوقى به بعد بود و قلعه پلنگان که مجاور روستا و در بالاى کوه قرار گرفته، مؤيد اين امر است. با توجه به بقاياى آسياب‌ها، مساجد و منازل قديمى و باغ‌هاى زيباى اين روستا، بعيد به نظر نمى‌رسد که شالوده اصلى آن به دوره ساسانى بازگردد.