تايباد
شهرستان تايباد با وسعتى در حدود ۵۰۸۴ کيلومتر مربع، در شمال شرقى استان خراسان کنار مرز ايران و افغانستان واقع شده است. و از شمال به شهرستان تربت‌جام، از غرب به شهرستان تربت‌حيدريه، از جنوب به شهرستان خواف و از شرق به افغانستان محدود است. مرز ميان افغانستان و ايران را در اين ناحيه هرى‌رود تعيين مى‌کند. اين شهر را در گذشته مغول‌آباد، باخزر، طيبات، طايباد، طايباذ، تائب‌آباد و ... ناميده‌اند.
عده‌اى از مردم بر اين باور هستند که در شهر تايباد و اطراف آن بادى مى‌وزد که مدت وزش آن در يک شبانه‌روز ۱۲ ساعت است و در ۱۲ ساعت را تاي مى‌گفته‌اند از اين رو اين شهر را تايباد ناميده‌اند. از آثار تاريخى اين شهر مى‌توان به مسجد و آرامگاه مولانا شيخ‌زين‌الدين ابوبکر تايبادي، کاروانسراى شاه‌عباسى و ساير آثار تاريخى آن اشاره کرد.
تربت‌جام
شهرستان تربت‌جام با مساحتى حدود ۸۱۸۴ کيلومتر مربع در شرق استان خراسان واقع شده است و از شمال به مشهد، از شرق به رودخانهٔ هرى‌رود و ادامهٔ آن در جنوب مرز افغانستان و شهرستان تايباد و از مغرب به شهرستان تربت‌حيدريه و فريمان منتهى مى‌شود. اين شهر را از روزگار باستان تا کنون بوزگان، بوزيگان، بوزجان و ... ناميده‌اند. يک شهر باستانى به نام بوزيگان يا بوزگان، دُرمنار شهر کنونى از سدهٔ ۳ پيش از ميلاد تا سدهٔ ۲ هـ.ق وجود داشته که ظاهراً در اثر زلزله از بين رفته است.
از آثار تاريخى اين شهرستان مى‌توان به آرامگاه شيخ‌جام، مسجد جامع ميرزا شاهرخ تيموري، مسجدى کرماني، گنبد فيروزه‌شاهى و مسجد خواجه عزيزالله و ... اشاره کرد.
تربت‌حيدريه
شهرستان تربت‌حيدريه با مساحتى حدود ۱۳۵،۸۱۹ کيلومتر مربع يکى از شهرستان‌هاى استان خراسان است که از شمال به مشهد، از غرب به شهرستان نيشابور، از مشرق به تايباد، از شمال شرقى به فريمان، از مغرب به کاشمر و از سمت جنوب غربى و جنوب به شهرستان گناباد محدود مى‌شود.
اين شهر را از روزگار قديم تا کنون زاوه، تربت‌زاوه، تربت، تربت‌حيدرى و ... ناميده‌اند. از مهمترين آثار تاريخى اين شهرستان مى‌توان به آرامگاه قطب، مسجد جامع پيشين، بناهاى اسحاق‌خان، باروى دژ تربت و حوض انبار (شير چهارسو) اشاره کرد.
چناران
شهرستان چناران با وسعتى حدود ۴ هزار کيلومتر مربع در شمال شرقى استان خراسان واقع شده است. و از شمال به شهرستان درگز، از غرب به شهرستان قوچان، از شرق به شهرستان مشهد و از جنوب به شهرستان‌هاى نيشابور و مشهد محدود است.
نام اين شهرستان در گذشته رادکان بوده و بعدها ارداک خوانده شده و ظاهراً از سال ۱۳۲۸ به بعد به چناران تغيير نام داده است.
از جمله آثار تاريخى اين شهرستان مى‌توان به ميل رادکان، شهر منينجان، مسجد جامع پيشين شهر و ... اشاره کرد.
خواف
شهرستان خواف با وسعتى بيش از ۱۱ هزار کيلومتر مربع در شرق استان خراسان در کنار مرز ايران و افغانستان قرار دارد. و از شمال به شهرستان‌هاى تايباد و تربت‌حيدريه، از غرب به شهرستان‌هاى تربت‌حيدريه و گناباد، از جنوب به شهرستان قاينات و از خاور به افغانستان محدود است.
اين شهرستان را با نام‌هاى اوي، رود، رويه و روح خوانده‌اند.
از آثار تاريخى اين شهرستان مى‌توان به مسجد خرگرد، مدرسهٔ خرگرد، خرابه‌هاى سنگان، يا سنجان، مسجد ملک زوزن و مدرسهٔ غياثيه و ... اشاره کرد.
درگز
شهرستان درگز با وسعتى حدود ۳۹۲۴ کيلومتر مربع در شمال استان خراسان واقع شده و از شمال و شرق به جمهورى ترکمنستان، از غرب به شهرستان قوچان، از جنوب به شهرستان‌هاى چناران، قوچان و مشهد محدود است.
اين شهر را از گذشته تا کنون با نام‌هاى داراگرد، دارگزد، نيسايا، آپاوارتاکن، باورود، ابيورد، اتک و ... ناميده‌اند.
سبزوار
شهرستان سبزوار با وسعتى حدود ۱۸،۱۳۰ کيلومتر مربع در غرب استان خراسان واقع شده و از شمال به اسفراين، بجنورد و قوچان، از شرق به شهرستان نيشابور، از غرب به شهرستان شاهرود استان سمنان و از جنوب به شهرستان‌هاى برداسکن و کاشمر محدود است.
اين شهر در گذشته بيهق ناميده مى‌شده و از جمله آثار تاريخى آن مى‌توان به منارهٔ ميل خودگرد، آتشکدهٔ برزين‌مهر، آرامگاه سهراب، رباط شاه‌عباسي، کاروانسراهاى پامنار حاج‌محمد زمان، شريعتمدار و ... اشاره کرد.
سرخس
شهرستان سرخس با وسعتى بيشتر از ۵۰۰۰ کيلومتر مربع در شمال غربى استان خراسان واقع شده و در کنار مرز ايران و جمهورى ترکمنستان قرار دارد.
سرخس از شمال و شرق به جمهورى ترکمنستان، از غرب به شهرستان مشهد و از جنوب به شهرستان تربت‌جام محدود است.
اين شهر را با نام‌هاى ساريگو، ساريکا، سرخس نو، سرخس افراسيابى و ... ناميده‌اند و در شاهنامه نيز فردوسى در داستان جنگ هفت گردان از آن ياد کرده است.
از مهمترين آثار تاريخى اين شهر مى‌توان آرامگاه محمدبن‌جعفر، آرامگاه ابوالفضل حسن و مزار ابوعلى زاهر و ... را نام برد.
شيروان
شهرستان شيروان با وسعتى حدود ۲۲۷۹ کيلومترمربع در شمال استان خراسان واقع شده است.
اين شهرستان از شمال به جمهورى ترکمنستان، از غرب به شهرستان بجنورد، از شرق به شهرستان قوچان و از جنوب به شهرستان اسفراين محدود است.
دربارهٔ وجه تسميهٔ اين شهرستان نظرياتى وجود دارد مثل اينکه شيروان وابسته به شيربانانى بوده که در سده‌هاى گذشته در جنگل‌هاى شيروان به شکار و نگاهدارى مشغول بوده‌ان و يا نقش شيرى که در شکل آن، در دامنه‌هاى شمالى کوه اغزقاپوقلي ديده مى‌شود. اما با توجه به آثار و گورهاى زرتشتى موجود در اين ناحيه شيروان را از کهن‌ترين شهرهاى استان خراسان است و نامگذارى آن با نقش شير سنگى وابستگى دارد.
از آثار تاريخى اين شهرستان مى‌توان به امامزاده حمزه، امامزاده محمدرضا، آرامگاه تيموري، تپهٔ ارگ، برج و باروى تيموري، قزلرقلعه‌هاى زيدر، زوارم، اوغاز تفتازان و ساير آثار تاريخى اين شهر اشاره شده است.
طبس
شهرستان طبس، با وسعتى حدود ۵۵،۴۶۰ کيلومترمربع، در غرب استان خراسان واقع شده است. اين شهرستان از شمال به کوير نمک و شهرستان برداسکن، از غرب به استان‌هاى اصفهان و يزد، از شرق به شهرستان‌هاى فردوس و بيرجند و از جنوب به کوير لوت محدود است.
طبس از شهرهاى تاريخى استان خراسان است و عرب آن را باب خراسان مى‌ناميدند. واژهٔ طبس که در آثار تاريخى يونانى به تابه‌آ و تبس آمده از ريشهٔ تفس و تنيدن به معنى داغ شدن است و اگر طبس را در پيوند با تبش به معنى تابش / تابيدن / تافتن عربى شدهٔ آن بدانيم بهترين معناى طبس را آورده‌ايم.
از مهمترين آثار تاريخى اين شهرستان مى‌توان به آرامگاه حسين‌بن‌موسي، مدرسهٔ دو منارهٔ گلشن، ارگ طبس، حسينيهٔ عمادالملکى و مزار پير حاجات اشاره کرد.
فردوس
شهرستان فردوس با وسعتى حدود ۲۱۹،۵۶۶ کيلومترمربع در مرکز خراسان واقع شده است.
فردوس از شمال به شهرستان‌هاى گناباد و کاشمر، از غرب به شهرستان طبس، از شرق به شهرستان‌هاى بيرجند و قاينات و از جنوب به شهرستان‌هاى بيرجند و طبس محدود است. اين شهر را از قديم تا سال ۱۳۰۸ هـ.ش تون مى‌ناميدند و در بسيارى از دوره‌ها اين شهر را يکى از دو شهر مهم و بزرگ قُهستان مى‌دانستند و نام آن را همواره با قاين مى‌آورده‌اند و در ترکيب با قاين تونوکين به‌جاى قهستان به‌کار مى‌بردند. از آنجا که مردم منطقه در بررسى کتب بى‌ارزش به معنى نام شهر خود روده پاک نکرده، گلخن حمام و حمام دست يافتند، از نام شهر خود خوششان نيامده و با تصويب هزئت وزيران دولت وقت در سال ۱۳۰۸ نام شهر خود را به فردوس تغيير دادند. از آثار تاريخى اين شهر مى‌توان به مسجد کوشک، حوض سيدي، امامزاده، مسجد جامع، مدرسهٔ حبيبيه و مدرسهٔ عليا اشاره کرد.