دربارهٔ نام گيلان و معانى واژهٔ گيل نظرات مختلفى ابراز شده است. لغت‌نامه دهخدا گيلان را مأخوذ از واژهٔ گيل به اضافه پسوند ان دانسته و افزوده است در پهلوى Gelan به معنی مملکت گل‌ها و نزد يونانى‌ها Gelae و در اوستا نام ناحيتى به نام وارنا است.
فرهنگ فارسى معين اين واژه را چنين تعريف کرده است: گيلان [gelan گيل+ ان] ناحيه‌اى در جنوب غربى بحر خزر مسکن قوم گيل، در قديم قسمت کوهستانى گيلان را ديلم و مردمان آن را ديلمان مى‌گفتند ....
الکساندر خودزکو نام اين ايالت را برگرفته از واژهٔ گيل مى‌داند که در لهجه محلى مردم آن به معناى گل مى‌باشد و در واقع معرف سرزمينى باتلاقى است.
رابينو نام گيلان را مشتق از کلمهٔ اوستايى Varena نام ناحيه‌اى در شمال کوه البرز مى‌داند که به مرور زمان در تلفظ به صورت گيلان درآمده است.
عباس اقبال آشتياني دربارهٔ ساکنان گيلان مى‌نويسد: طايفه گيل يا جيل يا گيله يا گيلک و قوم ديلم، دو تيره از ايرانيان آريايى نژادند که از زمان بسيار قديم در قسمت غربى ولايات ساحلى بحر خزر ساکن بوده و ايامى که قدرت به هم مى‌رسانده‌اند، دامنهٔ استيلاى خود را از مشرق تا حدود گرگان و از شمال تا ولايت ارّان (ماوراء ارس) و از جنوب تا حوالى قزوين مى‌کشانده‌اند.
به هر صورت نواحى جنوبى درياى مازندران به دليل اقليم مناسب و وفور نعمت از دوران پيش از تاريخ توسط اقوام گوناگون براى سکونت مورد توجه بود. ساکنان گيلان در طى قرون گذشته گاه از مناطق جلگه‌اى و کوهستانى به عرصه‌هاى جنوبى‌تر مهاجرت کرده و برخى با امتزاج و اختلاط در گروه‌هاى نژادى جديد به حيات ديرپاى خويش ادامه داده‌اند.