مسجد جامع تبريز (جامع کبير)
مسجد جامع تبريز يکى از بناهاى تاريخى و باستانى تبريز است. تاريخ دقيق بناى اين مسجد به درستى معلوم نيست اما وجود مسجد جامع کبير در محل فعلى در زمان اتابکان آذربايجان که سعدالدين وراوينى به آن اشاره کرده است به دلايل زير مى‌تواند مستند باشد:
۱. از نخستين سال‌هاى فرمان‌روايى رواديان، اين مسجد درون قلعهٔ تبريز وجود داشت و جزو قسمت معمور شهر به شمار مى‌رفت.
۲. در زمان حکومت رواديان، سلاجقه و اتابکان، اين ناحيه از قسمت‌هاى مقدس شهر بود و بسيارى از سلاطين، امرا و وزرا در کنار معابد و مساجدى که شايد خود ساخته بودند، به خاک سپرده شده‌اند.
۳. همان مسجدى که در قرن ششم و هفتم به نام مسجد جامع کبير خوانده مى‌شد و قبر شمس‌الدين عثمان طغرايي در جانب غربى آن قرار داشت، در قرن دهم هجرى آباد بود و حافظ حسين کربلايي به راى‌العين آن را ديده و از آن به نام مسجد جامع کبير ياد کرده است. در زمان حکومت ترکمانان و صفويه نيز همان مسجد آباد بود.
حاج طالب خان پسر حاج اسحق خان تبريزي بانى مدرسه طالبيه در سال ۱۰۸۷ هـ.ق در وقف‌نامهٔ مدرسه طالبيه، از اين مسجد با عبارت مسجد جامع کبير نام برده است.
در اثر زلزله‌هاى نيمه اول و دوم قرن دوازدهم هجري، چند طاق اين مسجد شکست و فرو ريخت. اين بخش‌ها بعدها به وسيلهٔ احمدخان و پسر او حسين قلى خان دنبلي مرمت و تجديد بنا يافت.
در بالاى در شمالى مسجد جامع، سنگ‌نبشته‌اى به ابعاد يک متر در يک متر مشتمل بر فرمانى از شاه سلطان حسين صفوى وجود دارد که به خط محمد مؤمن تبريزي، در ۱۵ سطر به خط ثلث بسيار زيبا در تاريخ شوال ۱۱۰۶ هجرى روى سنگ رخّام نصب شده است.
درون مسجد نيز سنگ‌نبشته‌ٔ ديگرى به ابعاد ۱۷۲ و ۱۱۲ سانتيمتر از سنگ رخام به ديوار يکى از طاق‌هاى غربى مسجد نصب شده و از رؤياى شاه‌طهماسب اول صفوى براى الغاى رسومات تمغا حکايت دارد.
اين لوح به خط علاءالدين محمد تبريزي از خوش‌نويسان دربار شاه طهماسب اول است که در ۱۲ سطر در تاريخ شوال ۹۷۲ هجرى به خط ثلث نگاشته شده و از آثار گرانقدر هنرى آن استاد نامدار محسوب مى‌شود.
مسجد جامع تسوج
تسوج شهرکى در ۳۳ کيلومترى شبستر است. مسجد جامع تسوج را منسوب به دوره ايلخانان مى‌دانند. شبستان اين مسجد داراى ۲۰ ستون سنگى و ۴ ستون آجرى است. همه ستون‌ها داراى پايه‌ها و سرستون‌هاى مقرنس هستند و ۳۵ گنبد آجرى بر روى آنها جاى گرفته است.
بر ايوان مدخل اين مسجد فرمانى از سلطان محمد خدابنده صفوى به خط ثلث برجسته بر روى سنگ مرمر يک‌پارچه نقر شده است. اين فرمان مبنى بر حذف ماليات کوزه‌فروشان به تاريخ ۹۸۹ هـ.ق است. آخرين تعمير کامل مسجد در سال ۱۲۵۲ هـ.ق و به امر محمد شاه قاجار صورت پذيرفت.
مسجد جامع سراب
مسجد جامع سراب مسجدى تاريخى است که در کنار بازار شهر قرار گرفته است. در سردر ورودى شرقى مسجد کتيبه‌اى از سنگ مرمر به خط نسخ متعلق به دوره ترکمانان آق‌قويونلو به چشم مى‌خورد که داراى تاريخ ۸۷۵ هـ.ق هم‌زمان با حکومت اوزون حسن قره‌قويونلو است و نام بانى مسجد، حاجى رفيع‌الدين بن الحاجى رشيدالدين بر روى آن نقر شده است. اين در به وسيله ۱۰ پله به صحن و سپس به شبستان مربوط مى‌شود.
ابعاد شبستان ۲۱٭۵/۴۷ متر و سقف آن مرکب از ۶۰گنبد است که بر روى طاق جناقى و پايه‌هاى آجرى از گچ به ابعاد متفاوت استقرار يافته است. در ضلع جنوبى اين شبستان سه محراب به چشم مى‌خورد که يکى از محراب‌ها از کاشى‌هاى برجسته بسيار زيبايى با نقوش برجسته اسليمى خطايى و لعاب فيروزه‌اى از دوره مغول تزيين شده است. مسجد داراى منبر چوبى ۷ پله بلندى به طول ۶/۳ متر و ارتفاع ۱۰/۲ متر است و در بالاى سطح شرقي، نام واقف آن با خط ثلث زيبا از چوب سفيد منبت‌کارى شده است.
مسجد جامع شيخ‌بابا
بناى اوليه مسجد تاريخى شيخ‌بابا در مراغه مربوط به قرون هشتم و نهم هجرى است که بر پايه‌هاى آن، مسجد کنونى بازسازى شد. آنچه امروز از مسجد شيخ‌بابا باقى مانده يک ستون سنگى و دو ستون چوبى مقرنس‌کارى شده است. اين ستون سنگى استوانه‌اى شکل و مرکب از ۲۰ قطعه سنگ مدور است که روى هم گذاشته شده و در مجموع ارتفاع آن به ۵ متر و محيط آن به ۱۸۶ سانتيمتر مى‌رسد. ۶۰ سانتيمتر از پايين ستون صاف و بدون نوشته است. بخش بالايى اين ستون کتيبه‌اى به خط ثلث در اندازهٔ ۱۶۰ سانتيمتر وجود دارد. تاريخى که در ستون قيد شده ۸۶۴ هـ.ق است و متن کتيبه شامل اسماى متبرکه حضرت رسول اکرم (ص) و حضرت على (ع) و نيز نام مشايخ و مرادهاى شيخ‌بابا و نام بانى بنا و حجار آن است. اخيراً اين ستون سنگى براى حفاظت بيشتر به موزه مراغه منتقل شده است.