قوه مقننه

بنابر قانون اساسى سال ۱۹۷۳ پارلمان فدرال اين کشور از دو مجلس قانون‌گذارى تشکيل يافته است: يک مجلس ملى و يک سنا.

۱. مجلس ملى داراى ۲۳۷ نمايندگى است: ۱۰ کرسى آن به نمايندگان اقليت‌ها، و ۲۰۷ کرسى ديگر به نمايندگان بقيهٔ مردم اختصاص دارد که به‌طور مستقيم توسط مردم انتخاب مى‌شوند و سپس خود ۲۰ نفر زن را نيز به عضويت اين مجلس برمى‌گزينند. (موضوع انتخابات زنان اکنون منتفى شده و مجلس ملى در حال حاضر ۲۱۷ عضو دارد). نمايندگان مجلس ملى از طريق انتخابات مستقيم و براساس آراى تمامى کسانى‌که به سن قانونى رسيده باشند، انتخاب مى‌شوند. دورهٔ نمايندگى مجلس ملى پنج سال است و اين مجلس بايستى دست کم دوبار در سال که هر بار آن از ۱۳۰ روزکارى کمتر نباشد، تشکيل جلسه دهد. لوايح مالى و قوانينى که به دفاع ملي، امور خارجه کشوري، و برخى مسائل و امور معين ديگر مربوط باشد منحصراً در مجلس ملى قابل طرح و بررسى و تصويب است.

۲. عدهٔ اعضاءِ سنا نيز ۸۷ نفر است که به ترتيب زير برگزيده مى‌شوند: هر کدام از مجالس ايالتى چهارگانه ۱۹ نفر و مناطق قبيله‌اى ۸ نفر انتخاب مى‌کنند و ۳ نفر ديگر از مناطق پايتخت فدرال به‌وسيله اعضاءِ مجالس ايالتى برگزيده مى‌شوند.

در ۱۴ اوت ۱۹۷۳ که قانون اساسى کنونى به اجراء درآمد، مجلس سنا داراى ۴۵ عضو بود؛ اين تعداد بعداً به ۶۳ نفر و بالاخره به ۸۷ نفر افزوده شد. تعداد کرسى‌هاى اختصاص يافته به نمايندگان اقليت‌هاى مذهبى غير مسلمان نيز بنابر تجديد نظرى که در ۲۹ مارس ۱۹۷۶ در قانون اساسى به عمل آمده بود، ۶ کرسى بود که بعداً به ۱۰ کرسى افزايش يافت. نمايندگان سنا براى مدت شش سال برگزيده مى‌شوند و هر دو سال يک‌سوم آنها باز نشسته مى‌شوند، در گذشته دورهٔ نمايندگى سنا چهار سال بود. نقش سنا در بيشتر موضوع‌ها صرفاً مشورتى است. در صورت عدم موافقت با وضع قانون فقط يک‌بار حق دارد دوباره آن را به مجلس ملى برگرداند. در صورت اختلاف در ساير موضوع‌ها مجلس ملى و سنا نشستى مشترک تشکيل مى‌دهند تا در مورد مسئله با اکثريت ساده تصميم بگيرند.

پاکستان در تمامى طول تاريخ پس از استقلال خود تنها ۷ بار در سال‌هاى ۱۹۷۰،۱۹۷۷،۱۹۸۵،۱۹۸۸،۱۹۹۰،۱۹۹۳،۱۹۹۷ مشاهد برگزارى انتخابات مستقيم بوده است.

طبق قانون اساسى ۱۹۷۳ يک کميسيون نظارت بر انتخابات وظيفهٔ تهيه و بررسى فهرست اسامى نامزدهاى انتخاباتى را بر عهده دارد. همهٔ شهروندان بالاى ۲۱ سالهٔ پاکستانى از حق رأى دادن برخوردارند.

اجلاس مجلس ملى از ۱۲ فوريه سنا از ۱۳ فوريهٔ ۱۹۷۵ تا سال ۱۹۸۵ متوقف و معلق بود. در سال ۱۹۸۰ به‌‌رغم برگزارى محلي، انتخابات عمومى انجام در مجلس ملى ابتدا بايد به‌وسيله دو مجلس تصويب شود (به استثناءِ لوايح مالى که تنها در مجلس ملى بررسى مى‌شود) و سپس به‌وسيلهٔ رئيس جمهور تصويب مى‌شود. وى ممکن است اصطلاحاتى را پيشنهاد دهد و لايحه را به مجلس برگرداند. در اين مورد پس از بررسى و تصويب مجدد لايحه در مجلس (بدون اصلاح يا با اصلاح) رئيس جمهور بايد آن را تأييد نمايد.

در سال ۱۹۸۲ يک کميتهٔ مشورتى تحت نام مجلس شورا (Majlis Shura)، تشکيل شد تا نظريات مشورتى خود را دربارهٔ سير تدريجى به سوى نوعى دموکراسى اسلامي، مسائل قانوني، امور مربوط به برنامه‌هاى اقتصادى پنج‌ساله و نيز بودجهٔ ملى و نظاير آن، در اختيار حکومت بگذارد.

مجلس ايالتى

هر ايالت داراى يک مجلس مقننه مى‌باشد که اعضاءِ آن مستقيماً از طرف ساکنين آن ايالت انتخاب خواهند شد. هر يک از ايالت‌هاى بلوچستان سرحد، پنجاب، سند به ترتيب داراى ۴۰و ۸۳ و ۲۴۰ و ۱۰۹ نفر عضو مى‌باشند. علاوه بر آن کرسى‌هائى نيز براى اقليت‌ها مانند هندو و سيک، بودائي، پارسى در نظر گرفته شده است (بلوچستان يک نفر، سرحد يک نفر، سند دو نفر، پنجاب سه نفر). دوره مجالس ايالتى است و هر مجلس داراى يک رئيس و يک نايب رئيس مى‌باشد. استاندار مى‌تواند با توصيه رئيس الوزراء محلى (سروزير مجلس استانى را منحل نمايد. سن داوطلبان مجالس ايالتى نيز نبايد کمتر از ۲۵ سال باشد.)

Richard F.Nyrop (ed) ,Pakistan a Country Study, U.S, Library of Congress, 1984,P:219-230.-The Constitution of (The Constitution of The Islamic Repubic of Pakistan, Karachi, Pakistan law House, 1986.