زمين و خطوط آن
- زمين:
زمين واليبال بايد ۹×۱۸ متر بوده، هيچ‌گونه مانعى در آن وجود نداشته باشد. فاصله زمين بازى تا سقف ۷ متر تعيين شده است (تصوير زير).
- خطوط زمين:
خط‌کشى زمين حتماً بايد به عرض ۵ سانتى‌متر باشد و کاملاً تا ۳ متر اطراف آن هيچ‌گونه مانعى نباشد (اين فاصله اخيراً به ۵ متر افزايش يافته است).
- خط وسط:
خطى است به عرض ۵ سانتى‌متر که دو زمين را از يکديگر جدا مى‌کند.
- خط يک‌سوم:
در هر يک از نيمه‌هاى زمين در فاصله سه مترى خط وسط و به موازات آن خطى به طول ۹ متر و عرض ۵ سانتى‌متر کشيده مى‌شود. اخيراً اين خط در هر دو سمت زمين به‌صورت ۵ خط مقطع به سمت بيرون زمين امتداد دارد.
- منطقه سرويس:
از دو خط ۱۵×۵ سانتى‌متر تشکيل شده است. اين دو خط ۲۰ سانتى‌متر با خط انتهائى زمين فاصله دارد و درست در راستاى خط طولى زمين کشيده مى‌شود.
توپ
توپ بايد کاملاً کروى بوده، از يک لايهٔ چرم نازک و نرم پوشيده شده باشد. رنگ توپ بايد يکنواخت باشد. انتخاب رنگ روشن براى توپ، در سالن مناسب‌تر است. محيط توپ از ۶۵ تا ۶۷ سانتى‌متر و وزن آن از ۲۶۰ تا ۲۸۰ گرم تعيين شده است.
توپ در بازى
وقتى توپ داخل محسوب مى‌شود که با زمين بازى يا خطوط اطراف آن تماس پيدا کند. توپ موقعى خارج (اوت) است که قسمتى از آنکه به زمين برخورد مى‌کند کاملاً خارج از خطوط زمين بازى باشد و يا با شيء خارج از زمين بازي، سقف سالن يا شخصى که خارج از زمين بازى است تماس پيدا کند.
- تعداد تماس با توپ:
هر تيم حق دارد حداکثر سه ضربه (تماس) براى ارسال توپ از بالاى تور به زمين حريف انجام دهد (تماس‌هاى دفاع روى تور جزءِ اين سه ضربه محسوب نمى‌شود). يک بازيکن نمى‌تواند دومرتبه پى در پى به توپ ضربه بزند (به استثناى دفاع روى تور). وقتى دو يا سه بازيکنِ هم‌تيم به‌طور همزمان توپ را لمس کنند، اين تماس‌ها دو يا سه ضربه محسوب مى‌شوند (به استثناء دفاع روى تور). اگر دو يا سه بازيکن هم‌تيم براى زدن توپ به توپ برسند، اما فقط يکى از آنها توپ را لمس کند، اين تماس يک ضربه از سه ضربهٔ تيم محسوب مى‌شود (حتى اگر برخورد بدنى هم صورت گيرد). اگر توپ به‌طور همزمان توسط دو بازيکن از دو تيم حريف روى تور لمس شود و در جريان بازى قرار گيرد، تيم دريافت کننده حق استفاده از سه تماس ديگر با توپ را دارد. اما اگر چنين توپى در يک طرف به خارج زمين برود، خطاى تيمى به حساب مى‌آيد که در طرف مقابل است.
- مشخصات زدن توپ:
توپ مى‌تواند با هر قسمتى از بدن و حتى پاها لمس شود. توپ بايد به‌طور صحيح و واضح زده شود. اين کار نبايد به‌صورت کشيدن، فشار دادن، مکث کردن، حمل يا گرفتن و پرتاب کردن صورت گيرد. توپ مى‌تواند به قسمت‌هاى مختلف بدن برخورد نمايد، مشروط بر اينکه اين تماس‌ها همزمان صورت پذيرند. در دفاع روى تور، برخوردهاى پياپى توپ به يک يا چند مدافع مجاز است، به شرط اينکه تماس‌ها در حالت دفاع روى تور (با انجام يک عمل) صورت گيرد. چنانچه بازيکن براى رسيدن به توپ از هم‌تيم خود يا هر شيء يا بنائى کمک بگيرد خطا محسوب مى‌شود.
- عبور توپ از تور:
توپى که به زمينِ حريف (مقابل) فرستاده مى‌شود، بايد از روى تور و از داخل فضاى عبور مجاز بگذرد. فضاى عبور مجاز آن قسمت از سطح عمودى تور است که به اين ترتيب محدودهٔ آن تعيين مى‌شود:
۱. در پائين، به‌وسيلهٔ لبه بالائى تور
۲. به طرفين، به‌وسيلهٔ آنتن‌ها
۳. در بالا، به‌وسيلهٔ سقف سالن. وقتى که توپ به‌طور کامل از فضاى زيرِ تور عبور کند خارج (اوت) محسوب مى‌شود.
برخورد توپ به تور در هنگام گذشتن از آن بلامانع است، حتى هنگام اجراء سرو (قانون جديد). توپى که به داخل تور زده شود و يا با برخورد به آن، به زمين حريف برود، با در نظر گرفتنِ سه ضربه، مى‌توان بازى را ادامه داد.
- تماس با تور:
تماس با تور فقط موقعى خطا است که عمل بازى با توپ در منطقهٔ جلو انجام شود يا توپ در منطقهٔ جلو باشد. به‌طور کلى تماس با تور موقعى خطا محسوب مى‌شود که بازيکن خاطى در محور اصلى مسير عبور توپ قرار داشته باشد.
- نفوذ از زير تور:
بازيکن مجاز است از زير تور به فضاى حريف (فضاى حريف: محوطه و حاشيه زمين هر تيم، فضاى آن تيم محسوب مى‌شود) نفوذ نمايد، مشروط بر اينکه مزاحمتى براى بازى حريف ايجاد نکند.
نحوهٔ استقرار بازيکنان در زمين
وقتى سرويس زده مى‌شود بازيکنان هر دو تيم بايد در دو رديف سه نفرى مستقر شوند. سه نفر رديف جلو که در واقع نزديک تور مى‌باشند به بازيکنان خط جلوئى معروف هستند. آنها مناطق ۲، ۳ و ۴ را اشغال مى‌کنند. همچنين سه نفرى که در عقب قرار مى‌گيرند به بازيکنان خط عقبى شناخته مى‌شوند و در مناطق ۱، ۶ و ۵ مستقر مى‌شوند. در شروع مسابقه نحوهٔ استقرار بازيکنان در مناطق مختلف از سوى مربى در ورقهٔ آرايش (ارنج) تيم ثبت مى‌شود. در اين آرايش بازيکنى که در منطقهٔ ۳ مى‌باشد در واقع بين بازيکن سمت راست (منطقهٔ ۲) و بازيکن سمت چپ (منطقهٔ ۴) قرار مى‌گيرد. همچنين در خط عقب بازيکن منطقهٔ ۶ نيز در وسط بازيکن منطقهٔ ۱ و ۵ مستقر مى‌شود. فراگيران مى‌توانند آرايش بازيکنان را در تصوير زير ملاحظه کنند. نکته مهم ديگرى که بايد به آن توجه نمود اين است که بازيکنان خط جلو و عقب بايد در يک وضعيت صحيح در زمين مستقر شوند. نحوهٔ ايستادن اين بازيکنان طورى است که الزاماً بايد بازيکن عقب در هر شرايطى عقب‌تر از بازيکن جلوئى خود باشد.
لازم به ذکر است که پس از اجراء سرويس هر يک از بازيکنان تيم‌ها در هر قسمتى که مايل باشند مى‌توانند مستقر شوند.
آرايش تيم (ترکيب)
قبل از شروع هر ست، مربى بايد ترکيب تيم خود را روى برگ مربوط بنويسد و تحويل دهد. اين برگ بايد به موقع تکميل و امضاء شود و به داور دوم يا نويسنده تسليم گردد. بازيکنانى که در ترکيب تيم در هر ست نيستند، ذخيره‌هاى آن ست محسوب مى‌شوند. وقتى که برگ ترکيب تيم تحويل داده شد اجازهٔ تغيير آن داده نمى‌شود. چنانچه در شروع ست در وضعيت جاگيرى بازيکنان در زمين بازى و ترکيب اعلام شده اختلاف مشاهده شود، قبل از شروع ست بازيکنان بايد تغيير مکان داده، به همان وضعيت تعيين شده قرار گيرند. در اين حالت تيم جريمه نخواهد شد. اگر شمارهٔ يک يا چند بازيکنى که در زمين جاى گرفته‌اند، در برگ ترکيب تيم ثبت نشده باشد، اين بازيکنان بدون جريمه شدن بايد از زمين خارج شوند و برطبق ترکيب ارائه شده بازيکنان حقيقى در جاى آنها قرار گيرند.
- تغيير آرايش تيم (چرخش):
تيمى که قادر باشد توپ را براى سرويس زدن به‌دست آورد، بايد موافق عقربه ساعت تغيير آرايش دهد. تصوير زير نحوهٔ چرخش بازيکنان را نشان مى‌دهد. لازم به ذکر است، تيمى که توپ را از دست مى‌دهد هيچ‌گونه چرخشى انجام نمى‌دهد، و اين حالت تا زمانى حفظ مى‌شود که تيم نتواند توپ را براى سرويس زدن به‌دست آورد.
کاپيتان
کاپيتان تيم بايد در برگ ثبت امتيازات مسابقه مشخص شود. کاپيتان تيم با يک نوار ۲×۸ سانتى‌مترى که در زير شماره سينه به پيراهن او با رنگ متفاوت وصل شده شناخته مى‌شود. وقتى کاپيتان تيم در زمين بازى نيست، مربى يا خودِ کاپيتان تيم، بازيکن ديگرى را به‌عنوان کاپيتان معرفى خواهد کرد.
- وظايف عمده کاپيتان:
۱. کاپیتان ، قبل از مسابقه برگ ثبت امتیازات را امضاء می‌کند.
۲. وی به‌عنوان نمایندهٔ تیم خود در قرعه‌کشی شرکت می‌کند.
۳. در جریان مسابقه هنگامی که توپ خارج از بازی است ، فقط کاپیتان مجاز است با داوران صحبت کند (تصویر زیر).
۴. درخواست اجازه برای تعویض لباس یا تجهیزات ، رسیدگی کردن به جاگیری تیم‌ها ، درخواست وقفه‌ها یا توقف‌های قانونی بازی و در پایان مسابقه ، تشکر از داوران و امضاء برگ ثبت امتیازات برای تأیید نتایج از وظایف دیگر کاپیتان است.
مربى
- وظايف مربى:
۱. قبل از مسابقه ، اسامی و شمارهٔ بازیکنان تیم خود را در برگ امتیازاتِ مسابقه ثبت یا کنترل می‌نماید و سپس آن را امضاء می‌کند.
۲. قبل از شروع هر ست ، برگ آرایش تیم خود را که به موقع نوشته ، امضاء می‌کند و آن را به نویسنده یا داور دوم تسلیم می‌کند.
۳. مربی در جریان مسابقه ، پس از خارج شدن توپ از بازی ، درخواست تایم استراحت و تایم اوت را با به صدا درآوردن زنگ یا نشان دادن علامت دست‌ها انجام می‌دهد (تصویر زیر).
