در تحقيقات توصيفى محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است و مى‌خواهد بداند پديده، متغير، شى‌ء يا مطلب چگونه است. به‌عبارت ديگر، اين تحقيق وضع موجود را بررسى مى‌کند و به توصيف منظم و نظامدار وضعيت فعلى آن مى‌پردازد و ويژگى‌ها و صفات آن را مطالعه و در صورت لزوم ارتباط بين متغيرها را بررسى مى‌نمايد.
تحقيقات توصيفى هم جنبهٔ کاربردى دارد و هم جنبهٔ مبنايي؛ در بُعد کاربردى از نتايج اين تحقيقات در تصميم‌گيرى‌ها و سياست‌گذارى‌ها و همچنين برنامه‌ريزى‌ها استفاده مى‌شود. تصميم‌گيرى و سياست‌گذارى در قلمرو کار مديريت‌ها قرار دارد و کار مديران جامعه، اعمّ از مديران عالى سياسى يا مديران رده‌هاى پايين، چه در بخش دولتى و عمومى و چه در بخش خصوصى و شرکت‌ها، تصميم‌گيرى است. دانستن وضعيت حيطهٔ مديريت و تحول متغيرها براى تصميم‌گيرى امرى ضرورى است و بدون آگاهى از وضع جامعه، گرايش‌ها، ويژگى‌ها، کيفيت متغيرها و نيز عوامل مؤثر در حيطهٔ مديريت نمى‌توان تصميم‌گيرى و سياست‌گذارى نمود. براى آگاهى از اين امور تحقيقات توصيفى ضرورت دارد.
براى برنامه‌ريزى نيز تحقيقات توصيفى بايد انجام شود. برنامه‌ريزى براى امور اجتماعي، اقتصادي، سياسي، اداري، امنيتى يا فضايى - جغرافيايى پديده‌اى است که متضمن پيش‌بينى و برآورد است و با درجه‌اى از احتمال از نظر امکان وقوع همراه است. براى پيش‌بينى و برآورد وضع آتى و آيندهٔ امرى که موضوع برنامه‌ريزى است دانستن وضع گذشته و حال آن امر يا موضوع و نيز آگاهى بر رفتار متغيرها و پارامترها و تعيين ضريب تغييرات آنها و شاخص‌سازى براى برآورد و پيش‌بينى آنها ضرورت دارد. دستيابى به اين شاخص‌ها و تبيين وضع موجود و استوارسازى آينده بر پايهٔ وضع موجود مستلزم تحقيقات توصيفى است تا بتوان آن را براى برنامه‌ريزى تصويرسازى کرد.
ذکر اين نکته ضرورى است که کشف قوانين علمى و روابط علت و معلولى يا همبستگى بين متغيرها و عوامل به عنوان گزاره‌هاى کلي، از طريق تحقيقات توصيفى امکان‌پذير نيست.
از اين‌گونه تحقيقات مى‌توان مثال‌هاى فراوانى را ذکر کرد که براى نمونه به چند مورد اشاره مى‌شود: بررسى وضعيت کارکنان يک اداره، بررسى وضعيت دانش‌آموزان يک شهر، بررسى وضعيت اقتصادى يک روستا، مطالعهٔ آداب و سنن مردم يک منطقه، مطالعهٔ ويژگى‌هاى جمعيتى يک کشور.
در تحقيقات توصيفى محقق مى‌تواند به ارزيابى شرايط کار، موقعيت پديده، روش‌هاى کار، عقايد و اطلاعات جمعيت‌شناسانه بپردازد و در صورت لزوم روابط بين متغيرهاى مورد مطالعه را بررسى و شناسايى کند.