مشاهده که يک روش ارزشيابى مبتنى بر واقعيت‌هاى زندگى و فعاليت‌هاى مستمر روزانه در آموزشگاه است
مشاهده از لحاظ تعمق و دقت
در جريان ارزشيابي، ممکن است مشاهده به صورت سطحى يا عمقى انجام گيرد. در مشاهدهٔ سطحي، تکيه بر شناخت صفات ظاهرى رفتار، آن هم به صورت کلى است. در اين نوع مشاهده، با ديدن جنبه‌هاى آشکار فرد، يعنى عمل و عکس‌العمل او، به اظهارنظر مى‌پردازيم، اما در مشاهدهٔ عمقى ، کوشش بر آن است که حقايق و واقعيت‌هاى درونى فرد کشف شود. براى دستيابى به چنين هدفي، ممکن است گاهى فرد را در برابر وضع مبهمى قرار دهيم و او را وادار به تجلى و بروز اسرار درونى‌اش کنيم.
مشاهده از لحاظ خارجى يا داخلى بودن
اگر به مشاهدهٔ رفتار فرد در موقعيت‌هاى طبيعى بپردازيم، دو امکان وجود دارد: يا مى‌توانيم از طريق مشاهدهٔ رفتارهاى فرد در حين عمل، خصايص او را ثبت کنيم و بعد به اظهارنظر و داورى دربارهٔ آن بپردازيم يا آنکه از خود فرد بخواهيم آنچه دربارهٔ مشخصات و خصوصيات خود درک مى‌کند گزارشى بدهد. بدين ترتيب، دو تصوير کاملاً متفاوت که يکى از خارج و ديگرى از داخل تهيه شده است، به دست مى‌آيد. تصوير خارجى ممکن است تحت‌تأثير نظرها و غرض‌هاى مشاهده‌کننده و تماس‌هاى محدود او واقع شود و تصوير درونى نيز ممکن است به‌رغم اينکه اطلاعات مفيد و قابل توجهى در زمينهٔ طرز فکر، علايق، آرمان‌ها و حالات رفتارى فرد در اختيار آزماينده قرار مى‌دهد، داراى محدوديت‌هايى مانند محدوديت‌هاى ناشى از خودشناسي، محدوديت‌هاى ناشى از غلو يا احساس کهترى و محدوديت‌هاى ناشى از پرده‌پوشى عيوب باشد.
مشاهده از لحاظ موقعيت
مشاهده ممکن است در موقعيت طبيعى صورت گيرد؛ يعنى مى‌توان شاگرد را در وضع و موقعيت عادى خود مورد بررسى قرار داد؛ مثلاً مجموعهٔ فعاليت‌هاى يک شاگرد در حياط مدرسه و در درون کلاس درس، مانند جهيدن، بازى کردن، همکارى کردن و تمرين‌هاى مختلف را حل کردن مورد مشاهده قرار مى‌گيرد و ثبت مى‌شود. ممکن است شاگرد يا شاگردان را در موقعيتى که برايشان به وجود آورده‌ايم، بدون آنکه خود آنان از آن مطلع باشند، مورد مشاهده قرار دهيم. به چنين مشاهده‌اي، مشاهده در موقعيت تصنعى گفته مى‌شود.
مشاهده از لحاظ مستقيم يا غيرمستقيم بودن
مشاهده ممکن است به طور مستقيم يا غيرمستقيم انجام گيرد. در مشاهدهٔ مستقيم، مشاهده‌کننده افراد را مستقيماً زير نظر مى‌گيرد و به ثبت و بررسى حالات رفتارى آنان مى‌پردازد. در چنين حالتي، ممکن است شاگردان خود بدانند که در معرض مشاهده و آزمايش قرار دارند. در صورت آگاهى از جريان مشاهده، امکان دارد که افراد رفتار تصنعى به خود بگيرند و واقعيت‌هاى خود را از ديد مشاهده‌کننده پنهان کنند. در مشاهدهٔ غيرمستقيم، مشاهده‌کننده سعى مى‌کند رفتار شاگرد يا شاگردان مورد نظر را در وضع طبيعى يا تصنعي، مورد بررسى قرار دهد. در اين نوع مشاهده، افراد مورد مشاهده نمى‌دانند که در معرض مشاهده و ارزشيابى هستند. به کارگيرى اين روش معلم را به حقايق و اسرار بيشترى آشنا خواهد کرد.