بازخوانی و ویراستاری در ترجمه کتاب چه اهمیتی دارد؟

دقت کرده‌اید که همین پیام‌های متداولی که هر روز با اطرافیان‌تان تبادل می‌کنید هم در صورت ویرایش‌نشدن می‌توانند سوتفاهم‌هایی بزرگ را به‌وجود بیاورند؟ پس اهمیت ویراستاری و بازخوانی برای متن‌هایی جدی و مهم مانند ترجمه کتاب و هر متن دیگری به‌شدت ضروری و مهم است.

ویراستاری کتاب چه ابعادی دارد؟

زمانی که کتابی ترجمه می‌شود، نمی‌توان آن را راهی بازار نشر کرد و به دست مخاطب سپرد. بعد از ترجمه الزاماتی وجود دارد که پای‌بندی به آنها می‌تواند جایگاه نوشته را در میان مخاطبان از این رو به آن رو کند. کتابی که ترجمه می‌شود، نیازمند ویرایش است.
ویرایش هم کاری به‌شدت تخصصی است که هرکسی از عهده آن برنمی‌آید. شاید برای کسانی که با دنیای نشر و نوشتن آشنا نباشند، این توهم وجود داشته باشد که هرکس با خواندن یا به‌عبارت بهتر بازخوانی یک متن می‌تواند اشتباهات آن را رفع کند. این دسته از دوستان معتقدند که اگر زبانی، زبان مادری‌تان باشد، دیگر اصلاح اشتباهات متنی در همان زبان که کاری ندارد. این تفکر از اشتباه هم اشتباه‌تر است. چون ویراستاری یک علم و البته یک هنر است.
این علم و هنرِ چندلایه دارای ابعاد متنوعی است که نیازمند تجربه و آگاهی هستند. ویراستاری به سه‌دسته کلی تقسیم می‌شود:
•    ویرایش زبانی و ساختاری؛
•    ویرایش فنی؛
•    ویرایش محتوایی.

در ویرایش زبانی و ساختاری باید به مقوله پای‌بندی متن به اصول و قواعد دستوریِ زبان توجه شود. پاک‌سازی متن از هرگونه اشتباه در ساختار جملات و عدم‌رعایت قواعدِ دستور زبان از آن متنی می‌سازد که قابل‌درک‌تر است و شبهه و اشتباهات در انتقال پیامش به وجود نمی‌آید. البته این تمام راه نیست. بعد از پیراستن متن یک کتاب از اشتباهات ساختاری باید به سراغ ابعاد دیگر ویرایش رفت. مثلا ویرایش فنی به ظاهر نوشته‌ها دقت دارد و سعی‌اش براین است که متن از نظر علائم نگارشی، پاراگراف‌بندی و ظاهر دچار مشکل نباشد. هر چقدر که یک متن از این نقطه‌نظر پیراسته‌تر باشد، خوانش آن برای مخاطبانش راحت‌تر و خوشایندتر خواهد بود.
و اما می‌رسیم به ویرایش محتوایی که شاید مهم‌ترین بخش ویراستاری هر کتاب ترجمه‌شده است. اگر کتابی از نظر محتوا بررسی نشود و ویراستاری روی آن صورت نگیرد، امکان دارد که مفاهیم و مطالب موردنظر نویسنده به‌درستی به مخاطب در زبانی دیگر منتقل نشود و نتیجه چنین چیزی به جای نشر کتاب، انتشار یک سوتفاهم بزرگ است.

مراحل ویراستاری کتاب چیست؟

همان‌طور که در قسمت قبلی هم عنوان شد، ویرایش کتاب دارای ابعاد متنوعی است. مراحل ویراستاری کتاب هم از اصولی پیروی می‌کند. هر مترجم باید بعد از ترجمه کتاب، آن را بازخوانی کند و ویرایش‌های نخست را انجام بدهد و بعد به سراغ سپردنش به ویراستاری حرفه‌ای برود.
ویراستاری امری مهم و مجزا از نویسندگی است و هر کس که می‌نویسد، لزوما نمی‌تواند از عهده ویرایش کار خود هم برآید. پس پای کسانی به دنیای نگارش و نشر کتاب‌ها باز می‌شود که به‌طور تخصصی ویراستار هستند.
این دسته از دوستان هم باید از اسلوبی در کارشان پیروی کنند که با آن راحت‌تر هستند. هر ویراستاری می‌تواند قلق‌های خود را برای ویرایش کتاب‌ها داشته باشد. ویراستاران معمولا برای ویرایش ترجمه کتاب در آغاز کار، یک‌دور آن را تمام و کمال می‌خوانند تا از جریان کار سر دربیاورند. آنها به دنبال این هستند که کتاب را محک بزنند و متوجه شوند که اوضاع از چه قرار است، محتوا در چه سطحی نوشته شده، اصول و قواعد از سوی نویسنده تا چه حد رعایت شده‌اند، ویرایش ظاهری از سوی مترجم لحاظ شده یا خیر و البته به دنبال این هستند که ببینند میزان روان‌بودن اثر ترجمه‌شده تا چه اندازه است.
هر ویراستاری برای خود استراتژی‌هایی دارد. برخی اقدام به ویرایش بخش‌به‌بخش کار می‌کنند و از هر بخشی که صلاح بدانند کار را آغاز می‌نمایند. برخی هم به‌ترتیب متن اصلی پیش می‌روند. در هر حال، این دیگر بنا به سلیقه و روش کاری ویراستار مشخص می‌شود.

نکته کلیدی و مهم در ویراستاری ترجمه کتاب چیست؟

ویراستاران بعد از اینکه کار ویرایش را تمام می‌کنند باید از کیفیت کار خود مطمئن شوند. یکی از روش‌هایی که آنها را در رسیدن به این اطمینان یاری می‌دهد، بلندخواندن متن است. یعنی بعد از اینکه کار را تمام کردند، اقدام به خواندن بلندبلند متن می‌کنند تا احیانا اگر گوشه‌ای از مشکلات از دست‌شان خارج شده، امکان اصلاح به‌وجود بیاید. برخی هم مایلند تا کار ویرایش‌شده ترجمه کتاب را به دیگران بسپارند و از آنها بخواهند که با خواندن اثر درباره روانی و صحت متن در انتقال پیام، نظرات خود را بیان کنند. چنین ترفندی بسیار مطلوب است و می‌تواند خیال مترجم، نویسنده اصلی و ویراستار را بابت عرضه اثری استاندارد تا حد زیادی راحت کند.

بازخوانی تکرار مکررات است؟

هر چقدر که یک متن ویراستاری‌شده ترجمه کتاب بیشتر بازخوانی شود، امکان عاری‌شدن آن از اشتباه هم بیشتر می‌شود. بازخوانی تکرار مکررات نیست و می‌تواند شما را در هر بار خواندن به درک بهتری از یک متن برساند.
البته این را هم باید خاطرنشان کرد که دچار وسواس‌شدن مقوله دیگری است. اگر فردی بی‌هدف و فقط از روی وسواسی بیمارگونه نتیجه ترجمه متن را قطعی نمی‌کند، مساله‌ای دیگر به میان است. چنین فردی در هر بار بازخوانی هم نمی‌تواند به درک درستی از متن برسد. اما بازخوانی چندباره با دقت و بدون وسواس برای هر متنی لازم است و آن را به استانداردی ایدئال نزدیک می‌کند.

در آخر
ویراستاری متن باید بر عهده ویراستارانی گذاشته شود که تجربه، سابقه و دانش خوبی در این عرصه دارند. آگاهی نسبت به قواعد ویرایشی کافی نیست، برای ویراستن متنی مهم که از زبانی دیگر ترجمه شده، نیاز به فردی است که بارها و بارها با متن‌های مختلف پنجه‌درپنجه انداخته و به‌خوبی آیین و اصول تولید متنی ویراسته و پالایش‌شده را می‌داند.
مجموعه رایت می از تیم‌هایی قوی در عرصه ویرایش کتاب ترجمه‌شده و انواع متون دیگر است که از تعداد زیادی ویراستار خبره و خوش‌سابقه برای انجام پروژه‌هایش کمک می‌گیرد. برای استفاده از خدمات ویرایشی ناب و درجه یک این مجموعه فقط به چند کلیک و ورود به سایتش نیاز دارید.