کنکاشی درپرونده بحران دریاچه ارومیه؛چاه‌های آب متهم هستند یامجرم؟

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- سکینه اسمی: نزدیک به سه دهه از بحران خشک شدن دریاچه ارومیه می‌گذرد بحرانی که در این رهگذر به دلیل استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، حفر چاه‌های غیرمجاز، کاهش نزولات آسمانی و بی‌تدبیری در مدیریت منابع آبی هرسال دامنه آن وسیع‌تر می‌شود.

در این سه دهه اظهارنظرهای متعدد کارشناسی و غیر کارشناسی از علل و عوامل بروز این بحران در رسانه‌های متعدد منتشرشده و در بیشتر این اظهارنظرها آب‌های زیرزمینی و چاه‌های غیرمجاز یکی از عوامل اصلی به وجود آمدن این بحران قلمداد شده است.

در سال‌های اخیر اما نتایج مطالعات زمین‌شناسی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نشان می‌دهد بین چاه‌های غیرمجاز، آب‌های زیرزمینی و بحران دریاچه ارومیه ارتباط چندانی به‌جز در دو دشت کهریز ارومیه و دشت شیرامین آذربایجان شرقی وجود ندارد.

یک علامت سوال

یعنی هرچقدر تعداد چاه‌های غیرمجاز زیادی در این حوضه حفر شود به جز در مناطق فوق‌الذکر در سایر مناطق دریاچه ارومیه ارتباط مستقیمی بین این امر و تشدید بحران دریاچه ارومیه وجود ندارد. اما استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی به‌خصوص در حواشی رودخانه‌ها که منبع اصلی تغذیه دریاچه هستند نیز موجب کاهش آب ورودی و ادامه روند بحران این تالاب بین‌المللی می‌شود.

افزایش حفر چاه های غیرمجاز و نیز استفاده بی رویه از آبهای زیرزمینی موجب کاهش ذخایر آبی شده و در نتیجه میزان ورود آب به دریاچه نیز کاهش یافته و شاهد ادامه و تشدید روند بحرانی آن خواهیم بودنتایج اولیه مطالعات زمین‌شناسی در این حوضه مشخص کرده است اگر ارتباطی بین تمامی بخش‌های دریاچه ارومیه با چاه‌های غیرمجاز وجود داشت باید منابع آبی چاه‌ها شور بودند این در حالی است که تنها شاهد هجوم آب شور در مناطق شمالی دریاچه هستیم.

اما درعین‌حال افزایش حفر چاه‌های غیرمجاز و نیز استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی موجب کاهش ذخایر و منابع آبی شده و در نتیجه میزان ورود آب به دریاچه نیز کاهش یافته و شاهد ادامه و تشدید روند بحرانی آن خواهیم بود.

اما این تمام ماجرا نیست به اعتقاد کارشناسان کاهش ذخایر آب‌های زیرزمینی و افزایش تعداد چاه‌های غیرمجاز به‌مراتب بحرانی‌ مهم‌تر از وضعیت خود دریاچه ارومیه است به‌طوری‌که ادامه بی‌توجهی به جلوگیری از مصرف بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و حفر چاه‌های غیرمجاز موجب کاهش ذخایر آبی و فرونشست زمین می‌شود.

هنوز با گذشت نزدیک به سه دهه از وقوع بحران خشک‌سالی دریاچه ارومیه آمارهای رسمی و دقیقی از میزان حفر چاه‌های غیرمجاز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه وجود ندارد.

بر اساس اعلام سازمان آب منطقه‌ای آذربایجان غربی منابع موجود آب‌های زیرزمینی به علت برداشت‌های غیرمجاز و بی‌رویه با مشکل جدی روبرو شده که نه‌تنها برگشت‌پذیر نیست بلکه معضلات جدی را برای دریاچه ارومیه ایجاد و این موضوع ضرورت برخورد با برداشت‌های غیرمجاز از این منابع را دوچندان کرده است.

چاه‌های غیرمجاز عامل تشدید بحران شمال دریاچه ارومیه است

معاون امور معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان غربی و نماینده سازمان زمین‌شناسی کشور در استان نیز در خصوص عوامل تأثیرگذار بر بحران دریاچه ارومیه از جمله چاه‌های غیرمجاز و استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی از دیدگاه مطالعات زمین‌شناسی می‌گوید: بر اساس مطالعات صورت گرفته زمین‌شناسی طی سال‌های اخیر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه تنها ارتباط بین بحران به وجود آمده در این تالاب و چاه‌های غیرمجاز در شمال دریاچه و منطقه آذرشهر وجود دارد.

عبدالحمید سرتیپی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه بر اساس آمار اعلامی از سوی منابع مرتبط به بحران دریاچه ارومیه ۲۴ هزار حلقه چاه عمیق در حوضه آبریز دریاچه ارومیه وجود دارد می‌افزاید: اگر ارتباط خیلی زیادی بین بحران دریاچه ارومیه و چاه‌های غیرمجاز در تمامی بخش‌های حوضه آبریز وجود داشت باید در حال حاضر شاهد هجوم آب‌شور دریاچه ارومیه به چاه‌ها بودیم.

وی ادامه می‌دهد: این در حالی است که بر اساس مطالعات و بررسی‌های صورت گرفته شاهد این ارتباط در بخش شمال دریاچه ارومیه و نیز به‌ویژه در دشت کهریز ارومیه و منطقه آذرشهر از استان آذربایجان شرقی هستیم.

سرتیپی با بیان اینکه مطالعات زمین‌شناسی صورت گرفته در این حوضه آبریز دریاچه ارومیه هنوز تکمیل و نتایج آن نهایی نشده است ادامه می‌دهد: تاکنون مطالعات ژئوفیزیک به‌خصوص مطالعات ژئوفیزیک هوایی و نیز مطالعات ساختار زمین‌شناسی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه انجام‌گرفته و هنوز مطالعات ادامه دارد که نتایج اولیه این مطالعات حاکی از ارتباط بین چاه‌های غیرمجاز و استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و بحران دریاچه ارومیه در منطقه شمال دریاچه ثابت‌شده است.

دشت‌های ارومیه، سلماس و خوی با خطر فرونشست زمین مواجه هستند

نماینده سازمان زمین‌شناسی کشور در آذربایجان غربی می‌گوید: با حفر چاه‌های غیرمجاز و استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی شاهد هجوم آب‌های شور به سمت چاه‌ها هستیم که اگر مدیریت نشود در آینده نزدیک باید شاهد ایجاد شوره‌زارها در منطقه و بحران‌های دیگری در این راستا باشیم.

سرتیپی با تأکید بر اینکه حفر چاه‌های غیرمجاز و استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی چه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و چه در منطقه نگران‌کننده بوده و زمینه‌ساز بحران‌های زیادی ازجمله فرونشست زمین می‌شود می‌گوید: هم‌اکنون دشت‌های ارومیه، خوی و به‌ویژه سلماس با احتمال فرونشست مواجه هستند و اگر منابع آبی این مناطق مدیریت نشود نه‌تنها با خطر فرونشست زمین مواجه می‌شویم بلکه آبخوان‌ها از بین رفته و دیگر منبعی برای ذخیره آب نخواهیم داشت.

نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی نیز با تأیید و بیان نظرات مشابه معاون فنی محیط‌زیست استان و نماینده زمین‌شناسی در آذربایجان غربی در این خصوص به خبرنگار مهر می‌گوید: اهمیت و ارزش آب‌های زیرزمینی و نیز حفر چاه‌های غیرمجاز در استان و منطقه کمتر از بحران دریاچه ارومیه نیست.

[cite]هم اکنون دشت های ارومیه، خوی و به ویژه سلماس با خطر  فرونشست مواجه هستند و اگر منابع آبی این مناطق مدیریت نشود نه تنها با خطر فرونشست زمین مواجه می شویم بلکه آبخوان ها از بین رفته و دیگر منبعی برای ذخیره آب نخواهیم داشتهادی بهادری ادامه می‌دهد: هرچند بر اساس مطالعات صورت گرفته ارتباط بین چاه‌های غیرمجاز و بحران دریاچه ارومیه تنها در دو منطقه دشت کهریز ارومیه و دشت شیرامین در استان آذربایجان غربی ثابت شده است اما رودخانه‌ها منابع اصلی تأمین‌کننده آب دریاچه ارومیه هستند که استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و حفر چاه‌های غیرمجاز در حواشی رودخانه موجب کاهش میزان آب ورودی به دریاچه و ادامه روند بحرانی آن می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه بحران به وجود آمده در دریاچه ارومیه با تخصیص اعتبار و اجرای طرح‌های مدیریت منابع آبی شاید قابل‌کنترل بوده و امید به احیای دریاچه وجود دارد می‌گوید: اما اگر با وجود بحران کاهش شدید منابع آب‌های زیرزمینی در پی حفر چاه‌های غیرمجاز باشیم ضمن خطر فرونشست زمین دیگر هیچ امکانی برای احیای ذخایر آب‌های زیرزمینی وجود نخواهد داشت.

بهادری گفت: هرچقدر هم ازنظر مطالعاتی ثابت شود ارتباط زیادی بین چاه‌های غیرمجاز و بحران دریاچه ارومیه وجود ندارد، معتقدم تأثیر زیادی بین این دو وجود دارد چراکه حفر چاه‌های غیرمجاز و استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی موجب کاهش ذخایر آبی و بحران خشک‌سالی در منطقه می‌شود.

به‌هرروی هرچقدر هم مطالعات زمین‌شناسی ثابت کند چاه‌های غیرمجاز تأثیر چندانی در به وجود آمدن بحران دریاچه ارومیه داشته یا نداشته است با بحران شدید کم‌آبی و کاهش ذخایر آبی در منطقه مواجه هستیم که اگر مدیریت نشود در آینده به بحران غیرقابل‌جبران دیگری منجر می‌شود.