دستاوردهای المپیادی صنعت ICT

سیمین عزیزمحمدی:المپیاد جهانی کامپیوتر(International Olympiad in Informatics) یا IOI یک رقابت برنامه‌نویسی سالانه برای دانش‌آموزان دبیرستانی است که سابقه برگزاری آن به سال 1989 برمی‌گردد که برای اولین بار پراوتس بلغارستان میزبان این رقابت با شرکت 13کشور بود. بیست و نهمین المپیاد جهانی کامپیوتر تا 12مردادماه در تهران برگزار شد. در المپیاد 2017، بیش از ۳۲۰ دانش آموز از 85‌کشور حضور داشتند به‌طوری که هر کشور یک تیم چهار نفره را راهی این مسابقات کرده و ایران به دلیل میزبانی با دو تیم شرکت کرد. برای تهیه سوالات المپیاد، افراد مختلف در سراسر جهان که صاحب مدال در المپیاد جهانی شده‌اند سوالات پیشنهادی خود را مطرح می‌کنند. در این دوره از رقابت‌ها، کمیته علمی مسابقات که شامل ۱۵نفر از مدال‌آوران تیم ایران در دوره‌های قبل بودند این سوالات را بررسی کردند و از میان آنها ۹ مساله را انتخاب کردند. برای نمونه، محمد مهدیان، یکی از مدال‌آوران المپیاد جهانی سال 1372 که در حال حاضر در گوگل مشغول به کار است یا مهابادی به‌عنوان تنها دختر ایرانی صاحب مدال طلای المپیاد جهانی که هم‌اکنون در دانشگاه MIT در حال تحصیل است، با کمیته علمی مسابقات همکاری داشتند.

امتحانات مربوط به المپیاد کامپیوتر در دو نوبت برگزار شد که در هر نوبت سه مساله و پنج ساعت فرصت برای پاسخ به آن وجود داشت و سه مساله به‌عنوان ذخیره انتخاب شده بود. در فرآیند مسابقه، هر تیم در طول آزمون برای هر مساله ۵۰ بار می‌توانست تلاش کند به این معنا که اگر برنامه‌ای نوشته و ارسال شد و امتیاز پاسخ کم بود دانش‌آموزان تا 50 بار می‌توانستند پاسخ خود را اصلاح کنند. این دوره از مسابقات با رتبه نخست ژاپن و به‌دست آوردن سه مدال طلا و رتبه دوم و سوم به ترتیب برای تیم‌های چین و روسیه به پایان رسید. تیم اصلی ایران با کسب یک مدال طلا و سه نقره به مقام چهارم بیست و نهمین دوره المپیاد کامپیوتر ۲۰۱۷ دست یافت.برگزاری این دست رقابت‌ها در کشور رویداد مهمی محسوب می‌شود، با این‌حال، عدم حضور وزیر آموزش و پرورش در فرآیند برگزاری این المپیاد حاکی از آن است که ظاهرا این رقابت‌ها و دستاوردهای دانش‌آموزان ایرانی در کانون توجه سیستم آموزشی کشور نیست. هر چند این سیستم درصدد است با فراهم کردن شرایط ادامه تحصیل در بهترین دانشگاه‌های کشور بدون شرکت در کنکور، مدال‌آوران ایرانی را جذب کند. احتمالا، دیر یا زود بسیاری از این دانش‌آموزان به دلیل شرایط بهتر تحصیل در خارج از کشور، کشورهای پیشرفته را برای تحصیل و در ادامه برای کار و زندگی ترجیح می‌دهند و به این شکل کشور نمی‌تواند از این قابلیت برای توسعه استفاده کند. به ویژه در این زمان که توسعه اقتصادی بر محور علوم کامپیوتری می‌چرخد و عرصه دیجیتال میدان نخست رقابت کشورها شده است.

ایران در المپیادهای کامپیوتر

سابقه حضور ایران در المپیادهای جهانی کامپیوتر به سال 1992 برمی‌گردد زمانی‌که چهارمین دوره المپیاد در آلمان برگزار شد. البته در این میان، در سال 2003 و 2008 که محل برگزاری المپیاد به ترتیب در آمریکا و مصر بود، دانش‌آموزان ایرانی به دلیل عدم صدور ویزا موفق به شرکت در این رقابت‌ها نشدند. همچنین بهترین رتبه‌ای که ایران تاکنون توانسته کسب کند مربوط به المپیاد 2016 روسیه بود که در جایگاه سوم قرار گرفت. البته از سال 2012 به بعد دانش‌آموزان ایرانی کارنامه موفقی داشتند و توانستند در بین 10کشور اول رده‌بندی قرار بگیرند. به گفته علی شریفی، یکی از دانش‌آموزان تیم ایران در المپیاد سال 2000، ایران توانست در المپیاد 2012 ایتالیا مقام هشتم را کسب کند و این مقام در سال‌های 2013 تا 2015 بهتر و در رتبه ششم تکرار شد تا اینکه دانش‌آموزان ایرانی توانستند بهترین دستاورد تیم‌های ایرانی را با کسب رتبه سوم در المپیاد 2016 روسیه رقم بزنند. در آخرین دوره نیز تیم دانش‌آموزی ایران چهارم شد.

دستاوردهای المپیادی صنعت ICT

المپیاد کامپیوتر سال 2017 با حضور حدود 320 دانش‌آموزی بود که توانستند به مرحله پایانی راه پیدا کرده و در جمع چهار نفر تیم قرار بگیرند، برگزار شد. این در حالی بود که به‌طور قطع پتانسیل این کشورها در بخش سرمایه‌های انسانی و نخبگان حوزه کامپیوتر بیش از تعداد نفرات حاضر در تیم‌ها است. در ایران طی چند مرحله دانش‌آموزان را غربالگری می‌کنند که در نهایت در مرحله دوم 80 نفر و در مرحله سوم 40‌نفر انتخاب می‌شوند و این 40 نفر در یک دوره آموزشی شرکت می‌کنند. منتخبان این 40 نفر 8 نفر خواهند بود و در نهایت از این 8 نفر نیز 4 نفر برگزیده و به مسابقات اعزام می‌شوند اما امسال چون ایران میزبان بود، ‌توانست تیم دومی را نیز اعزام کند. برگزاری المپیاد فرصت خوبی برای شناسایی این استعدادها است و از طرفی به دانش‌آموزان نخبه در سطح بین‌المللی کمک می‌کند درباره حل مسائل تفکر الگوریتمی داشته باشند. علی شریفی، رئیس کمیته علمی بیست و نهمین دوره المپیاد کامپیوتر 2017 درباره تاثیر برگزاری این سطح از رقابت‌های علمی بر صنعت ICT کشور به «دنیای اقتصاد» گفت: المپیاد در وهله نخست تاثیر زیربنایی بر آموزش دارد به‌طوری که به دانش‌آموزان تفکر الگوریتمی برای حل مسائل پیچیده یاد می‌دهد و اینکه چگونه برای این مسائل راه‌حل‌های خلاقانه پیدا کنند. همچنین به‌طور قطع این 320 دانش‌آموزی که در المپیاد 2017 ایران شرکت کردند در 10 سال آینده از مدیران برتر شرکت‌های IT خواهند بود و حضور در ایران به خاطر شرکت در المپیاد برای آنها ذهنیت مثبتی ایجاد خواهد کرد و باعث می‌شود آنها در آینده رویکرد مثبتی درخصوص انتقال تکنولوژی به ایران و دیگر مسائلی از این دست داشته باشند. برای مثال، زمانی که رئیس‌جمهوری فعلی آمریکا دستور منع مهاجرت برخی کشورها از جمله ایران به خاک این کشور را صادر کرد، مدیران شرکت‌های IT در صف نخست این اعتراض‌ها بودند که در نهایت منجر به لغو این دستور شد.

برنامه جذب مدال‌آوران ایرانی؟

مهاجرت برای ادامه تحصیل یا تدریس در دانشگاه‌های مطرح جهان و کار در شرکت‌های شناخته‌شده حوزه IT، معمول‌ترین اتفاقی است که می‌توان برای مدال‌آوران المپیادهای جهانی کامپیوتر پیش‌بینی کرد. اما برخی از آنها مانند سه نفر از تیم چهار نفره ایران در المپیاد جهانی سال ۲۰۰۰ بودند که پس از تحصیل در بهترین دانشگاه جهان، به ایران بازگشتند. هر چند در این میان دولت تلاش کرده با ایجاد شرایطی مانند ادامه تحصیل در بهترین دانشگاه‌های کشور بدون شرکت در کنکور، معافیت سربازی، اعطای وام بلاعوض مسکن، فراهم کردن موقعیت مالی و اجتماعی برای نخبگان، آنها را به کشور برگرداند، با این‌حال، شرایط مناسب تحصیل، اشتغال و زندگی باعث شده همچنان تعداد نخبگانی که مهاجرت کرده‌اند بسیار بیشتر باشد. از نظر پوریا آسترکی، کارشناس حوزه کامپیوتر، مهاجرت نخبگان دیگر نگران‌کننده نیست. وی در این باره به «دنیای اقتصاد» گفت: در حال حاضر با وجود پیشرفت اینترنت و وسایل ارتباطی، دیگر نباید نگران دوری نخبگان کامپیوتری از کشور بود، چرا که هم اکنون برخی از آنها در پروژه‌ها و پژوهش‌های داخلی مشارکت دارند و به‌صورت آنلاین پیگیر نتایج آن هستند یا اینکه دستاوردهای خود را در اختیار همکاران داخلی قرار می‌دهند. به هر حال، امکان تحصیل یا کار در برخی رشته‌های کامپیوتری در خارج از کشور بیشتر فراهم بوده و بهتر است فرد نخبه در آن دانشگاه ادامه تحصیل دهد تا به این ترتیب بتوان از توانایی‌های وی بهره‌برداری کرد، به‌طوری که به واسطه آموزش همین نخبگان وضع بازار IT روز به روز در حال بهتر شدن است.